مطالب بیشتر
در روزهای گذشته، اظهارات دونالد ترامپ، رییسجمهوری آمریکا، درباره جمهوری اسلامی بار دیگر موضوع فساد ساختاری و فقدان شفافیت در ایران را به صدر اخبار بازگرداند. ترامپ در سفر خود به خاورمیانه، جمهوری اسلامی را «رژیمی فاسد»، «ویرانگر برای منطقه» و «درگیر در مافیای آب» توصیف کرد.
در واکنش، مسعود پزشکیان، رییس دولت در جمهوری اسلامی، پنجشنبه ۲۵ اردیبهشت در سخنرانیاش در کرمانشاه گفت: «ما دزد نیستیم؛ ما به مردم خدمت میکنیم.»
او برای اثبات این ادعا، به «سادهزیستی» رهبر جمهوری اسلامی استناد کرد و آن را نشانهای از صداقت و پاکدستی حاکمیت دانست.
خشت اول؛ دزدی!
پزشکیان بهجای ارائه استدلالی روشن درباره نبود دزدی و دروغ در ساختار جمهوری اسلامی، دفاع از خود و همکارانش را با ارجاع به سبک زندگی علی خامنهای پیش برد؛ گویی سبک زندگی فردی میتواند دلیلی بر سلامت ساختار کلان قدرت باشد. این شیوه دفاع بیپایه است.
آیا واقعا میتوان فساد سیستماتیک و نهادینهشده را با ارجاع به زندگی ساده یک فرد، هرچند در راس هرم قدرت، انکار کرد؟ اگرچه در فضای رسمی جمهوری اسلامی، ارجاع به رهبر بهعنوان حجت نهایی رایج است، اما چنین استنادی هیچ اعتباری ندارد. سادهزیستی ـ حتی اگر واقعی باشد ـ نمیتواند ساختار قدرت را از اتهامات فساد تبرئه کند.
اتفاقا تجربه تاریخی نشان داده است که برخی از بزرگترین فسادها در دل حکومتهایی رخ دادهاند که خود را با شعار زهد، تقوا و ریاضت معرفی میکردند. پاسخ به مسئله فساد را باید نه در سبک زندگی آیتالله خامنهای، بلکه در دادهها، پروندههای قضایی، گزارشهای نهادهای نظارتی، آمار رسمی، و حتی اعترافات دیرهنگام خود مقامات جستوجو کرد.
در اینجا هدف، فقط اشارهای گذرا به شماری از پروندههای آشکار و پرسروصدا باید کرد که در حافظه عمومی جامعه باقی ماندهاند:
پروندههای شاخص فساد
پروندهه اکبر طبری، معاون اجرایی سابق حوزه ریاست قوه قضاییه، که متهم به دریافت صدها میلیارد تومان رشوه و مشارکت در شبکهای پیچیده از فساد مالی بود.
هلدینگ یاس، وابسته به قرارگاه خاتمالانبیا، که طبق گزارشها میلیاردها تومان از اموال عمومی را به نام پروژههای شهری جابهجا کرد.
پرونده بانک سرمایه و تخلفات گسترده در صندوق ذخیره فرهنگیان، که دامنه آن تا مقامات عالیرتبه سیاسی و نظامی رسید.
پرونده فساد در واردات نهادههای دامی، که طبق اعتراف رییس قوه قضاییه، بیش از هزار میلیارد تومان از مردم اخذ شد، بدون آنکه کالایی وارد کشور شود.
دروغ؛ خشت دوم این بنا
دروغ نیز، همچون فساد، به بخشی جداییناپذیر از زیستجهان سیاسی جمهوری اسلامی بدل شده است؛ نه بهعنوان خطایی موردی، بلکه بهمثابه یک سازوکار نهادینهشده برای بقای قدرت.
جمهوری اسلامی از همان نخستین روزهای پس از انقلاب، از جمله در سخنرانی معروف بهشت زهرا، مسیر خود را با دروغ و تقیه آغاز کرد.
دروغ، ستون اصلی فریب تودههایی بود که به وعدههای حکومت دینی دل بستند؛ وعدههایی چون عدالت، عزت و خودکفایی.
در جهانی که علم، شفافیت و حقوق بشر معیار حکمرانیاند، باور به اداره کشور با روایتهای مذهبی و پنهانکاری ایدئولوژیک، بهسرعت به فاجعه انجامید.
با اینحال، پس از بیش از چهار دهه حاکمیت بر پایه فریب، مقامات جمهوری اسلامی هنوز با صراحت میگویند: «ما دروغ نمیگوییم.» اما واقعیت این است: دروغ میگویند که دروغ نمیگویند.
نمونههای روشن از دروغگویی
سقوط هواپیمای اوکراینی: در دیماه ۱۳۹۸، پرواز شمارهٔ ۷۵۲ خطوط هوایی اوکراین با شلیک موشک پدافند سپاه سقوط کرد و ۱۷۶ نفر جان باختند. بهمدت سه روز، مقامات علت را نقص فنی اعلام کردند. تنها پس از افشای مدارک ماهوارهای، حقیقت یعنی شلیک عمدی پذیرفته شد.
پنهانکاری در آمار کرونا: در اوج بحران، وزارت بهداشت آمار فوتیها را کمتر از واقعیت اعلام میکرد. دادههای ثبت احوال در تیر ۱۳۹۹ نشان داد که تعداد واقعی مرگها بیش از سه برابر آمار رسمی بود.
آمارسازی اقتصادی: در حالیکه تورم واقعی در زندگی مردم بیداد میکرد، دولت مدعی کاهش آن بود. نرخ رسمی حدود ۴۵ درصد اعلام شد، اما کارشناسان از ارقامی بالاتر از ۱۰۰ درصد سخن گفتند. همزمان، ابراهیم رئیسی، رییس دولت وقت، از «کاهش ۲۰ درصدی تورم» سخن میگفت.
حاکمیت فریب
وقتی فساد مالی و اخلاقی در تار و پود ساختار قدرت تنیده شده و دروغ به رویهی غالب حکمرانی بدل گشته، نمیتوان از «خدمت به مردم» سخن گفت.
هرگاه مقامات جمهوری اسلامی از صداقت، شفافیت و عدالت دم میزنند، آنچه به ذهن متبادر میشود نه اعتماد، که طنین زنگ خطر فریب دیگری است.
و تا زمانی که پاسخ حاکمان به فساد و دروغ، فرافکنی، تکذیب، یا استناد به زندگی شخصی رهبر باشد، نه حقیقتی روشن میشود و نه راهی گشوده خواهد شد.
محمد بن عبدالرحمن بن جاسم آلثانی، نخستوزیر و وزیر خارجه قطر، در گفتوگو با سیانان، با رد مواضع مطرح شده مبنی بر اینکه هواپیمای جت هدیه قطر به ترامپ، با هدف اعمال نفوذ بر آمریکا ارائه شده است گفت این هواپیما صرفا یک «معامله میان دولتها» است.
او این ارائه این هواپیما را «یک معامله بسیار ساده» خواند و در عین حال گفت که این موضوع «هنوز تحت بررسی حقوقی قرار دارد».
فرید زکریا، روزنامهنگار آمریکایی، در یادداشتی به بررسی سیاست دونالد ترامپ، رییسجمهوری آمریکا در قبال جمهوری اسلامی پرداخته و نوشته است کسی که توافق هستهای پیشین با حکومت ایران را از میان برد، اکنون تمام ابزارها را در اختیار دارد تا توافقی حتی قویتر را رقم بزند.
در این یادداشت که شامگاه پنجشنبه ۲۵ اردیبهشت در روزنامه واشینگتنپست منتشر شد، آمده است: «دونالد ترامپ که به تصمیمگیریهای آنی و تمایل به شکستن قواعد شناخته میشود، بار دیگر با رفتاری غیرمنتظره، جهان را غافلگیر کرد. این هفته، در عربستان سعودی، ترامپ با رهبر جدید سوریه، که پیشتر از چهرههای جهادی بوده، دیدار و اعلام کرد که تمامی تحریمهای آمریکا علیه سوریه را لغو خواهد کرد. اما شاید مهمتر از همه، اشارات مکرر او به آمادگی دولتش برای توافقی جدید با حکومت ایران باشد؛ توافقی که میتواند گامی بزرگ در جهت برقراری ثبات و صلح در خاورمیانه تلقی شود.»
بهنوشته فرید زکریا، «این چرخش ناگهانی در مواضع ترامپ نسبت به ایران، اگر نگوییم عجیب، دستکم به شدت طعنهآمیز است. او همان کسی بود که ایالات متحده را از توافق هستهای ۲۰۱۵ خارج کرد، توافقی که طبق ارزیابی اغلب نهادهای اطلاعاتی آمریکا، ایران به تعهداتش در آن پایبند مانده بود. اکنون اما، ترامپ بار دیگر به صحنه بازگشته، مسئلهای را که خود ایجاد کرده بود حل کرده و آن را با افتخار بهعنوان دستاوردی شخصی معرفی میکند.»
ایران ضعیف، عربستان قدرتمند
با اینحال، بهگفته نویسنده، شرایط امروز با گذشته تفاوتهایی بنیادینی دارد که میتواند زمینهساز توافقی بهتر از پیش شود. دو تحول کلیدی در این میان نقشآفریناند: ضعف ایران و اقتدار فزاینده عربستان سعودی.
براساس یادداشت منتشرشده در روزنامه واشینگتنپست، «جمهوری اسلامی امروز در ضعیفترین وضعیت خود طی چهار دهه اخیر قرار دارد. اقتصاد نابسامان ناشی از مدیریت مزمن ناکارآمد، فساد فراگیر و استبداد سیاسی موجب نارضایتی شدید مردم شده است. حملات موثر اسرائیل علیه مواضع حزبالله و سامانههای پدافندی ایران نیز بر این ضعف افزوده است. از سوی دیگر، دولت بشار اسد متحد اصلی حکومت ایران در منطقه، سقوط کرده و مخالفان دیرینهاش اکنون قدرت را در دمشق در دست دارند. در مجموع، ایران از زمان تهاجم صدام حسین در سال ۱۳۵۹ تاکنون، هیچگاه تا این اندازه آسیبپذیر نبوده است.»
بهنوشته زکریا، «در سوی دیگر، عربستان سعودی با هدایت ولیعهد محمد بن سلمان، روندی معکوس را طی کرده است. این کشور توانسته است با حوثیها به یک آتشبس نانوشته برسد، روابط خود را با قطر بهبود بخشد و مناسباتش با کشورهایی چون لبنان و عراق را تقویت کند. بنسلمان دریافته است که تحقق رویای مدرنسازی عربستان، نیازمند ثبات منطقهای است. نشانه برجسته این رویکرد، نزدیکی بیسابقه به حکومت ایران است؛ دیدارهای مکرر مقامات دو کشور اکنون به امری عادی بدل شده است. سعودیها بهطور آشکار از مذاکرات برای توافقی جدید با جمهوری اسلامی حمایت میکنند.»
مانع همیشگی: بنیامین نتانیاهو
نویسنده سپس افزوده است: «با وجود این فضای مساعد، مانعی دیرپا همچنان پابرجاست: بنیامین نتانیاهو. نخستوزیر اسرائیل سالهاست که مخالف هرگونه توافق با ایران است و بهطور مداوم هشدار داده که ایران در آستانه دستیابی به بمب اتمی قرار دارد؛ ادعایی که بیش از دو دهه است تکرار میشود. او در کتابی که در سال ۱۹۹۵ منتشر کرد، ادعا کرده بود ایران در مسیر حتمی تولید بمب هستهای قرار دارد. نتانیاهو حتی ایران را «فرقهای آخرالزمانی» توصیف کرده که مذاکره با آن را بیمعنا میداند.»
زکریا اما در مخالفت با موضع نتانیاهو نوشته است: «واقعیت زمینی چیز دیگری است. ایران نه با آرمانگرایان آخرالزمانی، بلکه با مجموعهای از آخوندهای خشن و فرماندهان نظامی فاسد اداره میشود که بیشتر در پی انباشت ثروتاند تا شهادت. آنان دریافتهاند که «همواره چند ماه تا ساخت بمب فاصله داشتن» سود بیشتری دارد تا عبور از آن خط قرمز. آنها خواهان رفع تحریماند، نه نبردی آخرالزمانی.»
توازن جدید در کاخ سفید
در ادامه این یادداشت، نویسنده از اختلافها و شکافهای درون دولت ترامپ بهعنوان یک چالش دیگر برای رییسجمهوری آمریکا یاد کرده و نوشته است: « در یکسو، اردوگاه واقعگرایان به رهبری شخص ترامپ و مذاکرهکننده ارشد استیو ویتکاف قرار دارد. در سوی دیگر، جریان نئومحافظهکار، با چهرههایی چون مارکو روبیو و شماری از جمهوریخواهان کنگره. این اختلاف داخلی موجب شده است که مواضع دولت ترامپ درباره ایران بهطور مکرر تغییر کند و لحن آن متزلزل به نظر برسد.»
فرصت تاریخی برای ثبات
بهنوشته زکریا، «اکنون فرصتی تاریخی پیش روی ترامپ قرار دارد: مذاکره با جمهوری اسلامی نه برای دوستی، بلکه برای کاستن از تهدید رقابت هستهای و آوردن ثبات به منطقهای که نسلهاست از جنگ و ترور زخم خورده است.»
او افزوده است: «ترامپ بهگونهای یگانه توانایی آن را دارد که برخلاف خواستههای نتانیاهو عمل کند، از صفبندیهای سنتی واشینگتن عبور کند و این فرصت بیسابقه را از آن خود سازد.»
تامی پیگوت، معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، در نشست خبری خود مذاکرات هستهای میان آمریکا و جمهوری اسلامی را سازنده توصیف کرد.
پیگوت در پاسخ به پرسشی درباره اظهارات ترامپ درباره نزدیک بودن توافق هستهای با جمهوری اسلامی، گفت: «کسانی که در این گفتوگوها شرکت داشتهاند، این مذاکرات را توصیف کردهاند و رییسجمهوری آمریکا بهروشنی خواهان دیپلماسی و راهحلی دیپلماتیک در این زمینه است.»
او افزود: «ترامپ بهروشنی گفته است که ایران هرگز نباید سلاح هستهای داشته باشد.»
جوئل ریبورن، نامزد دولت ترامپ برای تصدی سمت معاون وزیر خارجه در امور خاورمیانه، پنجشنبه در جلسه تایید صلاحیت خود در سنا گفت که نباید به جمهوری اسلامی اجازه داده شود تحت هیچ شرایطی به غنیسازی اورانیوم ادامه دهد.
ریبورن تاکید کرد که با مواضع مطرحشده از سوی مقامهای مختلف دولت ترامپ که میگویند ایران نیازی به داشتن برنامه غنیسازی یا ظرفیت بازفرآوری داخلی برای برخورداری از انرژی هستهای یا برنامه تحقیقات پزشکی ندارد، موافق است.
