محمدنبی موسویفرد، نماینده خامنهای در استان خوزستان گفت: «آمریکا الان انرژی هستهای را بهانه کرده، بعد قدرت موشکی و بعد مسائل منطقهای را بهانه میکند و گام به گام جلو میآید.» او افزود: «مذاکره غیرمستقیم توهین صریح به ترامپ است، یعنی او را برای مذاکره مستقیم قبول نداریم.»
در لابهلای هشدارها و تهدیدهای ترامپ، همواره رگههایی از آمادگی برای مذاکره نیز به چشم خورده است.
مرور اظهارات او از سال ۲۰۱۵ تا آوریل ۲۰۲۵، روایتی منسجم از فراز و فرودهای دیدگاه مردی به دست میدهد که توافق با ایران را «فاجعهبار» دانسته اما آن را برای جلوگیری از فاجعهای بزرگتر، «لازم» میداند.
۲۰۱۵–۲۰۱۶؛ انتقادات انتخاباتی از توافق هستهای با ایران
از آغاز کارزار انتخاباتی ریاستجمهوری، ترامپ توافق جامع اقدام مشترک (برجام یا توافق هستهای سال ۲۰۱۵ که تحت ریاستجمهوری باراک اوباما منعقد شد) را با لحنی تند مورد انتقاد قرار داد.
در ژوییه ۲۰۱۵، همزمان با نهایی شدن این توافق، ترامپ آن را «بدترین توافقی که تاکنون مذاکره شده» توصیف کرد.
او گفت که دولت اوباما امتیازات زیادی داده و بارها به رفع تحریمها و داراییهای مالی آزادشده ایران در قالب این توافق اشاره کرد.
ترامپ در تجمعی در واشینگتن در سپتامبر ۲۰۱۵ گفت: «هرگز، من هرگز در زندگیام معاملهای مانند توافق هستهای با ایران ندیدهام که با مذاکراتی این چنین ناشیانه صورت گرفته باشد.»
او دیپلماتهای آمریکایی درگیر در توافق برجام را «افراد بسیار احمق» نامید.
سال بعد، با نزدیک شدن به انتخابات ریاستجمهوری ۲۰۱۶، ترامپ قول داد که در صورت پیروزی، این توافق را لغو خواهد کرد.
در سخنرانی مشهوری در کنفرانس آیپک در ۲۱ مارس ۲۰۱۶، او تاکید کرد: «اولویت شماره یک من، برچیدن توافق فاجعهبار با ایران است».
در طول سال ۲۰۱۶، او برجام را «یکطرفه» و «وحشتناک» خواند و پیشبینی کرد که این توافق، برنامه هستهای ایران را متوقف نخواهد کرد بلکه تهران را جسورتر خواهد ساخت.
۲۰۱۷؛ سال نخست ریاستجمهوری و رویکرد اولیه به برجام
ترامپ در ژانویه ۲۰۱۷ در حالی وارد کاخ سفید شد که همچنان نسبت به توافق هستهای تردید داشت؛ حتی در شرایطی که گفته میشد ایران به تعهداتش پایبند بوده است.
در آوریل ۲۰۱۷، دولت او تایید کرد که ایران از نظر فنی به برجام پایبند است اما این تایید با لحنی همراه شد که بر خصومت با توافق تاکید داشت.
او سخنرانیاش در مجمع عمومی سازمان ملل در ۱۹ سپتامبر ۲۰۱۷، این توافق را در برابر رهبران جهان محکوم کرد و آن را «یکی از بدترین و یکطرفهترین معاملاتی که ایالات متحده تاکنون وارد آن شده» خواند.
او گفت که این توافق «مایه شرمساری ایالات متحده» است: «ما نمیتوانیم اجازه بدهیم رژیم جنایتکار ایران به اقدامات بیثبات کنندهاش ادامه دهد، در حالی که در حال دنبال کردن برنامه موشکی خطرناک خود است. ما نمیتوانیم به توافقی پایبند باشیم، اگر پوششی باشد برای برنامه نهایی (سلاح) هستهای.»
تنها یک ماه بعد، در ۱۳ اکتبر ۲۰۱۷، ترامپ استراتژی جدید خود را در قبال ایران اعلام کرد و از تایید برجام خودداری کرد.
او در نطقی از کاخ سفید گفت: «ما نمیتوانیم و نخواهیم توانست این تایید را انجام دهیم زیرا با وجدانی آسوده نمیتوانیم به توافقی ادامه دهیم که منافع امنیتی ایالات متحده را تامین نمیکند.»
او همچنین تهدید کرد که اگر کنگره و متحدان اروپایی نتوانند بندهای «اشتباه» توافق، نظیر بندهای مربوط به پایان محدودیتها و برنامه موشکی ایران را اصلاح کنند، ایالات متحده از آن خارج خواهد شد.
۲۰۱۸؛ خروج از برجام و آغاز «فشار حداکثری»
پس از ماهها هشدار، ترامپ در سال ۲۰۱۸ به تهدید خود عمل کرد. در تاریخ هشتم می ۲۰۱۸، او بهطور رسمی اعلام کرد ایالات متحده از توافق هستهای ایران خارج میشود.
ترامپ در سخنرانی تلویزیونی از کاخ سفید گفت: «امروز اعلام میکنم که ایالات متحده از توافق هستهای ایران خارج میشود.»
او این توافق را «توافقی یکطرفه و وحشتناک» خواند که «هرگز نباید بسته میشد» و گفت که بر اساس آن اجازه داده شده ایران دوباره فعالیتهای هستهای را از سر گیرد.
ترامپ ضمن امضای فرمانی برای بازگرداندن تحریمها گفت: «آمریکا گروگان باجخواهی هستهای نخواهد شد.»
او همچنین وعده داد که اگر ایران واقعا برنامه هستهای خود را متوقف کند، آماده مذاکره درباره توافقی بهتر خواهد بود.
در هفتهها و ماههای بعد، دولت ترامپ تحریمهایی را علیه بخشهای بانکی، نفتی و صنعتی ایران اعمال کرد.
در هفتم اوت ۲۰۱۸، همزمان با آغاز موج اول تحریمها، ترامپ در توییتی نوشت: «اینها تندترین تحریمهایی هستند که تاکنون اعمال شدهاند و در نوامبر، تحریمهای شدیدتری در راه است. هر کسی با ایران معامله کند، با ایالات متحده معامله نخواهد کرد.»
پس از آنکه حسن روحانی، رییسجمهوری وقت ایران، آمریکا را تهدید کرد که با «دم شیر» بازی نکند، ترامپ در ۲۲ ژوییه ۲۰۱۸ توییتی با حروف بزرگ منتشر کرد: «هرگز و هرگز ایالات متحده را تهدید نکن، وگرنه بلایی سرتان خواهد آمد که کمتر کسی در تاریخ متحمل شده است. ما دیگر آن کشوری نیستیم که حرفهای جنونآمیزتان را درباره خشونت و مرگ تحمل میکرد. حواست را جمع کن.»
۲۰۱۹؛ تشدید تنشها و دعوت به مذاکره
سال ۲۰۱۹، فشار حداکثری به اوج رسید.
۱۹ می، ترامپ توییت کرد: «اگر ایران بخواهد بجنگد، این پایان رسمی ایران خواهد بود. هرگز ایالات متحده را تهدید نکنید!»
در ژوئن همان سال، ایران یک پهپاد آمریکایی را سرنگون کرد و ترامپ در آخرین لحظه حمله تلافیجویانه را لغو کرد.
او توییت کرد: «شب گذشته برای حمله متقابل به سه موضع مختلف، دستمان روی ماشه بود اما وقتی پرسیدم چند نفر جان میبازند، یک ژنرال پاسخ داد ۱۵۰ نفر. ۱۰ دقیقه پیش از حمله، آن را متوقف کردم.»
ترامپ در عین حال تاکید کرد که ایران تحت فشار اقتصادی، ناچار به مذاکره خواهد شد.
او در ژوییه ۲۰۱۹ گفت: «ایران دارد سقوط میکند؛ من نمیخواهم سقوط کند ولی بهزودی تماس خواهند گرفت و خواهند گفت بیایید توافق کنیم.»
ترامپ همچنین در مصاحبهای با انبیسی گفت حاضر است بدون پیششرط با ایران دیدار کند: «هر وقت بخواهند، من میپذیرم؛ بدون پیششرط.»
او همچنین گفت تمایل دارد با علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی یا حسن روحانی، ربیس جمهوری ایران گفتوگو کند.
ترامپ اعلام کرد برنامه موشکی ایران یکی از مسائلی است که باید درباره آن مذاکره شود و هرگونه توافق با تهران باید شامل موضوع موشکهای بالستیک ایرانی نیز باشد.
۲۰۲۰؛ سال پایانی و مواجهه نظامی
سوم ژانویه ۲۰۲۰، ترامپ فرمان ترور قاسم سلیمانی، فرمانده وقت نیروی قدس سپاه پاسداران را صادر کرد. در پاسخ، ایران پایگاههای آمریکایی در عراق را هدف قرار داد.
ترامپ در نطق هشتم ژانویه ۲۰۲۰ گفت: «تا زمانی که من رییسجمهورم، ایران هرگز به سلاح هستهای دست نخواهد یافت.»
او اضافه کرد: «باید توافقی فراگیر و واقعی با ایران منعقد کنیم که برای جهان امنتر باشد.»
در مبارزات انتخاباتی ۲۰۲۰، ترامپ بارها گفت: «اگر پیروز شویم، ایران خیلی سریع پای میز مذاکره میآید. آنها دارند صبر میکنند که با جو بایدن مذاکره کنند.»
در مناظره نهایی آن سال نیز او گفت: «در اولین ماه ریاستجمهوری دوم من، توافق جدید خواهیم داشت. آنها التماس خواهند کرد.»
۲۰۲۱ تا ۲۰۲۴؛ انتقادات از دولت بایدن
ترامپ که از کاخ سفید خارج شد، از همان آغاز به انتقاد از سیاستهای بایدن پرداخت.
او در فوریه ۲۰۲۱ گفت: «بایدن در حال بازگشت به همان توافق بد است.»
ترامپ مدتی بعد در گردهمایی محافظهکاران آمریکا با «فاجعهبار» تلقی کردن توافق هستهای و انتقاد از سیاست بایدن در قبال ایران گفت: «حالا بایدن دست به دامن اوپک شده و در برابر ایران به التماس افتاده تا به توافق فاجعهبار هستهای بازگردد.»
در سپتامبر ۲۰۲۳، بایدن با آزادسازی شش میلیارد دلار دارایی مسدودشده ایران در قبال آزادی پنج زندانی آمریکایی موافقت کرد.
بیشتر بخوانید: آزادی پنج گروگان آمریکایی زندانی در ایران همزمان با انتقال ۶ میلیارد دلار ایران به قطر
ترامپ در واکنش به این توافق، بایدن را «بیکفایت» خواند و خواستار برکناری او شد.
او افزود: «جو بایدن فریبکار چقدر رشوه میگیرد؟ ما تجارت گروگانگیری با ایران انجام دادیم. زمانی که رییسجمهور بودم، ۵۸ گروگان را در ازای هیچ پولی پس گرفتم. جمهوریخواهان همین حالا خواستار متمم ۲۵ شوند.»
ترامپ در شبکه اجتماعی خود، تروثسوشال (Truth Social) نوشت: «بایدن برای پنج نفر، شش میلیارد دلار پرداخت کرد. ایران حالا با خیال راحت گروگان میگیرد.»
او پس از حمله حماس به اسرائیل در اکتبر ۲۰۲۳ هم گفت: «پولهایی که بایدن به ایران داد، به حماس رسید. این یک رسوایی است.»
۲۰۲۴؛ کارزار انتخاباتی دوم
در کمپین انتخاباتی ۲۰۲۴، ترامپ وعده داد که ایران را مهار خواهد کرد.
۲۶ سپتامبر در جریان یک نشست مطبوعاتی در شهر نیویورک، او گفت مذاکره به دلیل تهدید ناشی از دستیابی ایران به تسلیحات هستهای کاملا ضروری است.
ترامپ در جواب این سوال که آیا با تهران به توافق میرسد یا خیر، پاسخ داد: «معلوم است! من این کار را انجام میدهم. باید توافق کنیم زیرا عواقب غیرقابل تحملی خواهد داشت. ما باید توافق کنیم.»
او همچنین گفت که اگر در سال ۲۰۲۰ پیروز شده بود، آماده بود «در عرض یک هفته پس از انتخابات» با ایران به توافق برسد: «ایران با ما توافق میکرد چرا که برای آنها هم بسیار عالی بود. تنها [شرط این توافق این بود] که آنها نباید سلاح هستهای داشته باشند.»
ژانویه تا مارس ۲۰۲۵؛ بازگشت به قدرت و ادامه فشار
ترامپ در نطق تحلیف خود در ژانویه ۲۰۲۵ گفت: «ما هرگز اجازه نخواهیم داد بزرگترین حامی تروریسم در جهان به خطرناکترین سلاحها دست یابد.»
او بلافاصله دستور داد تمام تحریمها علیه تهران باقی بماند و گفت: «ایران یا برنامه [هستهای]اش را متوقف میکند یا با عواقب شدید مواجه خواهد شد.»
۱۵ مارس ۲۰۲۵، پس از حملات حوثیهای یمن به کشتیها در دریای سرخ، ترامپ دستور حملات هوایی گستردهای را علیه اهداف حوثی صادر کرد و به جمهوری اسلامی به عنوان حامی اصلی حوثیها، هشدار داد که در صورت ادامه حمایت از این گروه، با «عواقب شدیدی» مواجه خواهد شد.
۳۰ مارس ۲۰۲۵، ترامپ در مصاحبهای تلفنی با انبیسی نیوز تهدید کرد: «اگر آنها با ما به یک توافق نرسند، بمباران میشوند. طوری بمباران میشوند که تا به حال شبیه آن را ندیده باشند.»
بیشتر بخوانید: شدیدترین تهدید ترامپ علیه خامنهای: توافق یا بمباران
آوریل ۲۰۲۵؛ مذاکرات حساس و تهدیدهای صریح ترامپ
هفتم آوریل ۲۰۲۵، ترامپ در دیدار با بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل، اعلام کرد: «ما در حال انجام مذاکرات مستقیم با ایران هستیم و این مذاکرات آغاز شده است و روز شنبه (۲۳ فروردین) ادامه خواهد یافت. جلسه بسیار مهمی داریم و خواهیم دید که چه پیش خواهد آمد.»
او همچنین گفت: «فکر میکنم همه موافقاند که رسیدن به یک توافق، گزینهای ترجیحی است.»
ترامپ تاکید کرد که این مذاکرات در سطح بسیار بالا برگزار میشود: «بعضیها میگویند که مذاکرات از طریق واسطه و با شراکت کشورهای دیگر خواهد بود. خیر، ما با آنها مستقیما در تماس هستیم. شاید بتوانیم به توافق برسیم که برای ایران توافق خیلی خوبی خواهد بود ولی باید ببینیم چه پیش میآید.»
ترامپ هشدار داد که در صورت عدم موفقیت مذاکرات، ایران با خطرات جدی مواجه خواهد شد: «اگر مذاکرات موفقیتآمیز نباشد، فکر میکنم ایران در خطر بزرگی خواهد بود. خطر بسیار بزرگ. چون آنها نمیتوانند سلاح هستهای داشته باشند. فرمول پیچیدهای نیست. ایران نمیتواند سلاح هستهای داشته باشد. به همین سادگی.»
۹ آوریل ۲۰۲۵، ترامپ اعلام کرد که در صورت نیاز به اقدام نظامی علیه جمهوری اسلامی، اسرائیل نقش ایفا خواهد کرد: «درباره ایران، اگر نیاز به اقدام نظامی باشد، اقدام نظامی میکنیم. اسرائیل هم حتما نقش مهمی ایفا خواهد کرد، رهبر این اقدام خواهد بود.»
او گفت: «البته کسی ما را رهبری و هدایت نمیکند، ما هرچه بخواهیم انجام میدهیم.»
علیرغم تهدیدها، ترامپ گفت که تمایل به دستیابی به توافق دارد و مردم ایران را محترم میداند: «من میخواهم وضع ایران خوب باشد. تنها مساله این است که آنها نمیتوانند سلاح هستهای داشته باشند. میدانید، مردم ایران فوقالعادهاند و بسیار باهوش هستند. آنها مردم باهوشی هستند اما در وضعیت دشوار و تحت حکومت بدی قرار دارند و آنها میفهمند و به نظرم رهبری جمهوری اسلامی ایران هم میفهمد. من خواسته زیادی ندارم. فقط میگویم که آنها نمیتوانند سلاح هستهای داشته باشند.»
۱۰ آوریل ۲۰۲۵، ترامپ در بیانیهای اعلام کرد: «ایران نباید اراده ما را آزمایش کند. صلح از طریق قدرت بازگشته است و ما هرگز اجازه نخواهیم داد ایران، جهان را با سلاح هستهای تهدید کند.»
مواضع ترامپ در قبال برنامه و توافق هستهای ایران طی ۱۰ سال گذشته، در اصول بنیادین مانند مخالفت با دستیابی تهران به سلاح هستهای، ثابت مانده اما تحت تاثیر موقعیت سیاسی، تحولات منطقهای و رقابتهای انتخاباتی، تغییراتی تاکتیکی نیز داشته است.
او از تهدید به «بمباران بیسابقه» تا ابراز «احترام به مردم ایران» و دعوت به مذاکره، تمام ابزارهای گفتمانی خود را برای اعمال فشار و ساختن یک «توافق بهتر» به کار گرفته است اما اکنون پرسش این است: آیا توافقی جدید در راه است یا فشار حداکثری ترامپ این بار به تقابل حداکثری منجر خواهد شد؟
