ایراناینترنشنال به اطلاعات و تصاویری اختصاصی از یک ویلا منتسب به علی انصاری، مالک بانک منحلشده آینده، دست یافته که محل دیدار او با برخی از مقامات ارشد نظامی و سیاسی و چهرههای ذینفوذ حکومت بوده است.
وسعت این ویلا که در ابتدای جاده چالوس، در بلوار جانبازان عظیمیه کرج قرار دارد، ۵ هکتار معادل ۵۰ هزار متر مربع است، رقمی معادل حدود یک هشتم واتیکان.
دو منبع مطلع به ایراناینترنشنال گفتند که کار ساخت این ویلا از سال ۱۳۹۸ آغاز شد، اما از ۳۰ آبان، یعنی زمان اعلام انحلال بانک، شمار زیادی از افراد شاغل در این پروژه کنار گذاشته شده و کار تقریبا متوقف شده است. در کنار ویلای انصاری، ویلای دیگری قرار دارد که متعلق به علیاکبر انصاری، پدر علی انصاری است.
همچنین دو منبع مطلع به ایراناینترنشنال گفتند ویلای مجلل منتسب به علی انصاری، میزبان قرارهای او با مقامهای ارشد کشور و چهرههای بانفوذ بوده و او در این مکان با سردار محمد پاکپور، فرمانده کل سپاه پاسداران، سردار محمد کرمی، فرمانده نیروی زمینی سپاه پاسداران، سرتیپ سعید منتظرالمهدی، معاون فرهنگی و اجتماعی و سخنگوی نیروی انتظامی، محمدمهدی حسینی همدانی، امام جمعه کرج، محمدرضا طاهری و سعید حدادیان، مداحان بیت علی خامنهای، دیدار کرده بود.
نهم مهرماه، امیرحسین ثابتی، نماینده تهران، در صحن علنی مجلس گفت مسعود پزشکیان در یک سال گذشته چند بار با انصاری جلسه برگزار کرده است.
بریتانیا هشتم آبان ماه گذشته، انصاری را به دلیل حمایت مالی از فعالیتهای سپاه پاسداران تحریم کرد.
براساس اطلاعات و تصاویر رسیده به دست ایراناینترنشنال، ویلای مجلل انصاری، یک دریاچه مصنوعی، یک گلخانه بزرگ با گل و گیاههایی از سراسر جهان، و چندین زمین بازی و پیست اسبدوانی دارد. تمام مصالح به کار رفته در عمارت واقع در ویلا هم مستقیما از آلمان وارد شده است.
انصاری و امپراطوری مالیاش به مجتبی خامنهای، پسر دوم خامنهای، و از مطرحترین گزینههای جانشینی او منتسب دانسته شده است.
تصاویری از ویلا
دو پیمانکار ایرانمال پیشتر فاش کرده بودند که این پروژه متعلق به مجتبی خامنهای است. هفت سال پیش روابط عمومی ایرانمال تکذیب کرد که ۲۵۰۰ خودروی خارجی مستقر در پارکینگ ایرانمال متعلق به فرزند دوم خامنهای است.
خردادماه سال ۱۴۰۴هم شماری از افراد نزدیک به رهبر جمهوری اسلامی در مراسم ختم پدر علی انصاری حاضر شدند. محمود لولاچیان، پدر همسر میثم خامنهای، دیگر پسر خامنهای، وحید حقانیان، مشاور بیت رهبر جمهوری اسلامی از جمله چهرههای حاضر در این مراسم بودند.
علی انصاری و وحید حقانی
محمد منان رئیسی، نماینده قم در مجلس، در شهریورماه گذشته، در مصاحبه با خبرگزاری دانشجو، حضور این چهرهها در مراسم ختم پدر انصاری را معنادار خواند.
براساس یک سند رسیده به دست ایراناینترنشنال، اکبر طبری، معان پیشین دو ريیس قوه قضاییه، که به اتهام فساد گسترده و ارتشا به زندان محکوم شده، در نامهای به انصاری از او درخواست کرد مبلغ سه میلیارد تومان به وکیل سابقش بدهد. نامهای که بخشی از نفوذ انصاری در سیستم قضایی جمهوری اسلامی را نشان میدهد.
یک ماه پیش شبکه بینالمللی مبارزه با جرایم سازمانیافته و فساد، اوسیسیآرپی فاش کرد انصاری یک ویلا در بیشاپ اوینیو در لندن، یکی از گرانترین خیابانهای جهان، به ارزش ۳۳.۷ میلیون پوند خریدای کرده است.
علاوه بر این او از طریق شرکت برچ ونچرز لیمیتد که ۲۵ سهامش به نام انصاری است ۱۱ ملک دیگر در بیساپاوینیو به قیمت ۷۳ میلیون پوند خریداری کرده است.
این در حالی است که بانک آینده متعلق به انصاری، مجموعا بیش از ۷۵۰ هزار میلیارد تومان بدهکار است.
در شرایطی که علیرضا عباسی، نماینده کرج در مجلس، از صدور وثیقه ۵۰۰ میلیارد تومانی برای انصاری خبر داده بود، اما بعدا مشخص شد که این میزان وثیقه برای مدیرعامل سابق بانک آینده صادر شده و هیچ پرونده قضایی برای انصاری تشکیل نشده است.
ایز گم کردن اصطلاح مشهوری است در گویش تهرانی که البته ریشه ترکی دارد. به این معنی که گوینده بهعمد و با زیرکی، نشانهها، سرنخها و آثار کاری، اغلب ناپسند، را از بین میبرد و نشانی غلط میدهد.
با این شیوه، شاید برای مدتی بتوان افکار عمومی را در هر زمینهای فریب داد از جمله، برای بازگو نکردن ریشه جنگلسوزیهای سریالی اخیر در شمال و غرب کشور؛ وقایعی تکرارشونده که به سرعت از یادها میروند.
برای رهایی از این چرخه فریب و فراموشی، پیش از هر چیز باید واقعیتها را شناخت و شکافت. این شاید نخستین گام باشد برای مبارزه با ایز گم کردنها و تاراج سبزینه در ایران.
فاجعه پس از بحران
برای ریشهیابی آتشسوزیهای اخیر نخستین قدم دسترسی به آمار و اطلاعات قابل استناد است. جستوجوی بیشتر برابر است با سردرگمی بیشتر؛ اطلاعات و دادهها گاه متناقضاند و گاه ناکافی. گفتههای مسئولان هم از همین قاعده پیروی میکند. نمونهاش آتشسوزیهای اخیر در جنگل الیت مازندران؛ وسعت آتشسوزی از ۹ یا ۱۰ هکتار در گزارشهای اولیه رسید به ۱۵۰ تا ۱۸۰ هکتار!
همان زمان که الیت میسوخت، گزارشهایی پراکنده از آتشسوزی در سایر جنگلهای شمال (نظیر جنگل ابر و مناطقی در گیلان حدود ۱۰ هکتار) و جنگلهای زاگرس (بهطور عمده مریوان و در مجموع ۳۰ هکتار) منتشر شد.
همچنین، اواخر آبان ماه، جنگلهای ارسباران در منطقه دیزمار غربی (آذربایجان شرقی) نیز گرفتار حریقی گسترده شد. رسانهها گزارش دادند این آتشسوزی در محدوده روستای نمنق جلفا تا شش روز نیز ادامه داشت و بیش از ۱۰۰ هکتار از پوشش جنگلی دیزمار درگیر حریق شد.
از یکسو، کمبود وسایل اطفای حریق، که خود ماجرایی طولانی است و سابقهای بیش از ۲۵ سال دارد، خشم عمومی را در فضای مجازی رقم زد و از سوی دیگر، جنگلسوزیهای سریالی این گمان را تشدید میکرد که شاید عمدی در کار است برای انحراف افکار عمومی.
تا این لحظه نهتنها آمار دقیقی از میزان آتشسوزیهای اخیر منتشر نشده (تنها اطلاعات در دسترس در جدول زیر نمایش خلاصه شدهاند) که هیچ گزارش عمومی تجمیعشده و عدد دقیقی در دسترس نیست که نشان دهد «چند حریق» و «چند هکتار» از کل «جنگلهای هیرکانی و «جنگلهای زاگرس» در سال ۱۴۰۴ به خاکستر بدل شدند.
باوجود آلودگی دادهها و دادههای ناقص، البته میتوان سیمایی کلی، هر چند مبهم و ناواضح، از واقعیت ترسیم کرد.
از اول فروردین تا آخر آبان ۱۴۰۴، طبق آمار رسمی و اعلام فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی، دستکم دو هزار و ۳۱۰ آتشسوزی در عرصههای جنگلی و مرتعی ایران رخ داده و باعث شده در مجموع ۴۵ هزار و ۸۰۹ هکتار از اراضی ملی، مرتعی و جنگلی به تلی از خاکستر بدل شوند.
بهعبارت دیگر، در یک بازه ۲۴۶ روزه، بهطور میانگین هر روز بیش از ۹ فقره آتشسوزی ثبت شده و هر روز یکمیلیون و ۸۶۰ هزار مترمربع از منابع طبیعی ایران سوخته است؛ معادل تقریباً ۲۶۱ زمین فوتبال در هر روز!
اگر همین روند آتشسوزی با اندکی مسامحه ملاک قرار گیرد، جنگلهای هیرکانی طی ۲۵ سال و جنگلهای زاگرس در ۸۸ سال بهکلی نابود میشوند. البته به این سادگی نمیتوان به جمعبندی و عدد دقیق رسید اما میتوان تصویری از تخریب طبیعت ارائه کرد که ضعف مدیریت، حکمرانی غلط و سیاستهای نابخردانه چگونه کشور را به آتش کشانده است!
کلیشهها؛ گذرگاه فریب
مقامهای مسئول و غیرمسئول به محضِ پشت تریبون رفتن، ابتدا عوامل انسانی را بهعنوان متهم ردیف اول معرفی میکنند؛ از جمله سهلانگاری گردشگران (با آتشافروزی) و قاچاق چوب. سپس، سراغ خشکسالی و تغییر اقلیم میروند. در مرحله بعد، کمبود تجهیزات برای مهار حریق در جایگاه متهم ردیف دوم قرار میگیرد و وااسفاهاگویان از کمبودها و تحریمها شکایت میکنند. کارشناسانی نیز از حضور دام در جنگلها و کاهش فتوسنتز بهدلیل افزایش ریزگردهای راهیشده از عراق یاد میکنند. تمام این موارد گرچه با واقعیت همخوانی دارد اما چنین برخوردهایی صرفا نادیده گرفتن روند تخریبهای بیش از چهار دهه اخیر است که بهصورتی تجمعی روی هم انباشته شده است.
عوامل نابودی البته متکثر و متعدند. بهعنوان مثال، عوامل انسانی خود به بخشهای مختلفی تقسیم میشود: سهلانگاری و بیمبالاتی عمومی، آتش زدن پس از برداشت مزارع، تغییر کاربری اراضی و زمینخواری، قاچاق چوب، ذغالگیری و اختلافات محلی/امنیتی. اما افکار عمومی کمتر، درباره تکتک آنها در جریان قرار گرفته است. مهمتر آن که کاهش رطوبت نه صرفا بهدلیل تغییر اقلیم که با دستکاری طولانیمدت در جریانهای آب سطحی و زیرزمینی رخ داده است. در نتیجه، بخشهایی از جنگل را به انبار سوخت بدل کرده است.
بهطور کلی، وقتی از آتشسوزی جنگلها صحبت میشود، پای عوامل مستقیم و دمدستی به میان میآید. به عنوان مثال، ایسنا در گزارشی که بهتازگی منتشر کرده نوشته است: «سه الگو از دل کل سابقه دیده میشود: اول آنکه ۸۰ تا ۹۰ درصد آتشها منشاء انسانی دارند. این داده در گزارشهای رسمی هم تایید شده، ولی تغییرات اقلیمی آتش را گسترش میدهد، اما جرقه را انسان میزند. دوم نبود ناوگان هوایی اطفا به یک ضعف تاریخی تبدیل شده است؛ این مشکل از دهه ۱۳۷۰ تاکنون تغییر نکرده و همیشه کار مهار آتش با داوطلبان محلی و محیطبانها بوده است و سوم آنکه افزایش زمینخواری در پوشش آتشسوزی. در برخی مناطق، آتشسوزی مقدمه تغییر کاربری بوده، موضوعی که بارها رسانهای شده است.»
البته که همه این موارد و بهویژه زمینخواری و تغییر کاربری اراضی، توام با فساد اداری و کمکاریهای سازمان منابع طبیعی اهمیت دارد اما عوامل دیگری هم هستند که کمتر به آنها اشاره میشود، از جمله دستکاریهای عمده، اساسی و عمیق در طبیعت طی چهار دهه در نظام آبی و زیستبومهای کشور.
توسعه در یک حوضه آبریز با نگاهی جامع مورد توجه نبوده و اثرات تجمعی تخریبها و برهمزدن طبیعت نیز سر سوزنی در تصمیمگیریها مدنظر تصمیمگیران قرار نداشته است.
حاصل چنین نگرش مصرفگرایانهای به طبیعت، باعث شده توان خودتنظیمی (Homeostasis) و خودپالایی (Self-purification ) آن بهتدریج کاهش یابد و در نهایت به نقطه بیبازگشت برسد. این همان روندی است که دریاچه ارومیه از سر گذراند. با همان نحوه مدیریت، لاجرم میتوان انتظار داشت جنگلها و مراتع نیز به سرنوشتی مشابه دچار شوند.
هنوز ایران از سوگ و عزای آن یکی نگین یگانه آبی خود رها نشده که باید در غم نابودی عرصههای جنگلی به ماتم بنشیند. وقتی هوشنگ گلشیری، نویسنده از دسترفته، در مراسم تشییع پیکر محمد مختاری در دیماه ۱۳۷۷ گفت: «متاسفانه آنقدر عزا بر سر ما ریختهاند که فرصت زاری کردن نداریم.»
هنوز و تا امروز عدهای به اصلاحات دلبستهاند. غافل از آن که تیشههای فرود آمده به ریشه طبیعت ایران، چنان مهیب و مرگبار است که دیگر فرصتی نیست برای خطای دوباره و فریب هزارباره. هنوز هم عدهای در شمایل سلبریتی تلاش میکنند با ایز گم کردن واقعیتها را پنهان کنند. واقعیت یکی است و جز این نیست که ضعف مدیریت، حکمرانی غلط و سیاستهای نابخردانه تمام گرایشهای سیاسی در ایران از چپ و راست، زیستبومهای ایران را به چنین روز سیاهی نشانده است. با این شرایط اما چه میتوان کرد؟
آیندهای، تاریکتر از امروز
با روند فعلی نابودی جنگلهای کشور، نمیتوان آیندهای برای این عرصههای سبز متصور بود که امروز شاید در مجموع کمتر از هشت میلیون هکتار از آنها باقی مانده باشند. روند نابودی نیز با شیب تندی به پیش میرود و برای تغییر و اصلاح، فرصت اندکی باقی است (نگاه کنید به دو نمودار پایین؛ روند تخریب هیرکانی و زاگرس با استناد به آمار در دسترس).
تجربههای جوامع مختلف از آمریکا و انگلستان از حدود ۲۰۰ سال پیش تا مکزیک و هند در روزگار کنونی نشان میدهد که بدون فشار جامعه، مطالبهگری و نیز پرداخت هزینههای گاه سنگین، دولتها برای حفظ محیطزیست داوطلبانه قدمی برنمیدارند.
بهعنوان مثال در دهه ۷۰ میلادی در هند، جنبش چیپکو (Chipko Movement) با تشکیل زنجیرههای انسانی و در آغوش گرفتن درختان توانست دولت را وادار کند برای سالها قطع تجاری جنگلهای هیمالیا را ممنوع اعلام کند.
همچنین در جنبش سایلِنت وَلی (Silent Valley Movement)، کمپین گسترده شهروندان، دانشگاهیان و فعالان محیطزیست موجب شد پروژه ساخت سد لغو شود و این منطقه بهعنوان آخرین جنگل بارانی ایالت کرالا (Kerala) بهطور رسمی به پارک ملی تبدیل شود.
در ایران، دیدهبانی مدام مردم با بهرهگیری از امکانات رایگان، بهروز و برخط (مانند استفاده از تصاویر FIRMS برای آتشسوزی در منابع طبیعی)، کنترل آنها با واقعیتهای روی زمین و هشدارهای فراگیر در شبکههای اجتماعی میتواند قدم کوچکی باشد برای مهار حریق در ساعات یا روزهای نخست.
راهاندازی کمپینها و پروژههای عملی صیانت از عرصههای طبیعی با اتکا و استناد به تجربههای جهانی میتواند نیرویی جمعی بسازد که هم فشار اجتماعی برای پاسخگویی را افزایش دهد، ماشین تخریب را از شتاب بیندازد و مسیر اقدامی موثر را هموارتر کند.
سرنوشت مردمان ساکن در ایران به بقای طبیعت آن وابسته است و ناگزیر برای حفاظتش چارهای نیست جز آستین بالا زدن و وارد گود شدن. در این راه گاه باید با سلبریتیهایی نیز کُشتی گرفت که از مبلغان این یا آن جریان سیاسیاند و هر اقدام عملی را اگر به ضرر کارفرمایانشان باشد با ایز گم کردن به بیراهه میکشند. اما برای نجات کشور و آینده خویش راهی نیست جز کشتی گرفتن، مقاومت مستمر و سینه سپر کردن مقابل تاراجگران میراث طبیعی ایران!
فیفا در پاسخ به پرسش ایران اینترنشنال درباره صدور ویزای آمریکا برای مهدی تاج، رییس فدراسیون فوتبال ایران و عضو کمیته اجرایی فیفا نوشت: «فیفا مشتاق ادامه همکاری با فدراسیون و مقامات کشور میزبان است تا آمادگی لازم برای حضور تیمملی در جام جهانی ۲۰۲۶ به بهترین شکل انجام شود.»
فدراسیون جهانی فوتبال همچنین نوشت: «فیفا از حضور هیأت فدراسیون فوتبال جمهوری اسلامی ایران در واشینگتن دیسی، شامل سرمربی تیم ملی اردشیر (امیر) قلعهنویی، برای شرکت در مراسم قرعهکشی نهایی جام جهانی ۲۰۲۶ و سمینار تیمها استقبال کرده است.»
در حالی مراسم قرعهکشی جام جهانی ۲۰۲۶ امشب ۱۴ آذر ۱۴۰۴ در واشنگتن آمریکا برگزار میشود که آمریکا درخواست ویزای مهدی تاج، رئیس فدراسیون فوتبال را رد کرد تا امیر قلعهنویی به همراه مهدی محمدنبی، سرپرست تیم ملی و یکی از مسئولان روابط بینالملل فدراسیون، در این مراسم حضور پیدا کنند.
فدراسیون فوتبال پیشتر اعلام کرده بود به دلیل عدم صدور ویزا برای رئیس فدراسیون و رئیس حراست فدراسیون فوتبال، در این مراسم شرکت نمیکند.
همزمان با تشدید عملیات دریایی ارتش آمریکا در سواحل ونزوئلا و افزایش نگرانیها درباره قانونی بودن این حملات، بحث درباره اینکه آیا واشینگتن باید برای «تغییر رژیم» در کاراکاس اقدام کند، وارد مرحلهای تنشآلود شده و اختلاف میان جمهوریخواهان در کنگره را آشکارتر کرده است.
بخشی از جمهوریخواهان میگویند پیوندهای دولت نیکولاس مادورو با تهران، همراه با روابطش با چین و روسیه، تهدیدی مستقیم برای امنیت ملی ایالات متحده ایجاد کرده است و مداخله آمریکا را توجیهپذیر میکند، در حالی که گروهی دیگر از همان حزب هشدار میدهند که ایالات متحده در مسیر تکرار اشتباهات پرهزینه گذشته، از عراق تا لیبی، گام میگذارد.
استدلال موافقان فشار حداکثری
بخشی از نمایندگان جمهوریخواه معتقدند شرایط برای بازتعریف سیاست ایالات متحده در قبال ونزوئلا مهیا است.
بری مور، نماینده جمهوریخواه از آلاباما، میگوید: «اگر به متحدان مادورو نگاه کنید، او به ایران، چین و روسیه وصل است، اینها دوستان ما نیستند. ما میدانیم این کشورها هیچ کاری برای کمک به ما نمیکنند. رییسجمهوری ترامپ متوجه شده که اینجا یک فرصت وجود دارد.» مایکل باومگاردنر، نماینده جمهوریخواه از واشینگتن، نیز مادورو را «حاکمی نامشروع و خطرناک برای نیمکره غربی» توصیف میکند و باور دارد که تغییر قدرت در کاراکاس «در راستای منافع امنیت ملی آمریکا» خواهد بود.
این گروه از قانونگذاران با اشاره به نزدیکی مادورو با تهران و حضور شبکههای قاچاق مواد مخدر مورد حمایت دولت ونزوئلا، معتقدند اگر واشینگتن اکنون دست به کار نشود، فرصت «مهار نفوذ رقبای راهبردی» را از دست خواهد داد.
در طیف جمهوریخواهان، گروهی قابل توجه بهطور فزایندهای نسبت به ایده دخالت مستقیم آمریکا در ونزوئلا بدبین شدهاند و این بدبینی کمتر از یک نگرانی صرف سیاسی است؛ بلکه بر تجربههای تلخی بنا شده که ایالات متحده در طول دو دهه گذشته در خاورمیانه پشت سر گذاشته است.
آنان معتقدند هرچند مادورو رهبری مستبد و بیثباتکننده است، اما ورود مستقیم آمریکا برای جابهجایی او نه تنها تضمینی برای موفقیت ندارد، بلکه به احتمال زیاد واشینگتن را وارد همان چرخهای میکند که در عراق، لیبی و افغانستان شاهد آن بود: آغاز دخالت با هدف «اصلاح»، اما پایان یافتن آن با خلاء قدرت، هرجومرج گسترده، هزینههای مالی سرسامآور، و بحرانهای سیاسی طولانیمدت که اثرات آنها دههها ادامه مییابد.
این گروه بر این باورند که شرایط اجتماعی و ساختار نهادی ونزوئلا، بهدلیل فساد مزمن، فروپاشی خدمات عمومی و وابستگی اقتصادی شدید به بازیگران غیررسمی، هرگونه مداخله را از همان ابتدا در معرض شکست قرار میدهد.
از نگاه این جناح، بهترین مسیر برای ایالات متحده نه ورود نظامی و نه تلاش برای مهندسی سیاسی از بیرون، بلکه تمرکز بر تضعیف شبکههای قدرتی است که بقای مادورو را ممکن میکنند.
آنان میگویند اگر وایشنگتن بتواند جریان مالی و لجستیکی کارتلهای مواد مخدر، گروههای مسلح وابسته و حلقههای فساد اقتصادی را هدف قرار دهد، بدون اینکه خود را درگیر تغییر حکومت کند، بنیانهای رژیم بهطور طبیعی دچار سستی خواهد شد و زمینه برای یک تحول درونی فراهم میشود.
از دیدگاه این طیف، سیاست خارجی موثر در ونزوئلا باید بر کاهش هزینههای مستقیم آمریکا، جلوگیری از درگیری بلندمدت و واگذاری مسئولیت تغییر سیاسی به جامعه و نهادهای داخلی ونزوئلا استوار باشد؛ رویکردی که آنها آن را راهی محتاطانهتر، پایدارتر و کمتر پرهزینه میدانند.
درحالیکه واشینگتن فشارهای سیاسی و نظامی خود را بر دولت مادورو افزایش داده، بازار جهانی نفت تصویر متفاوتی از تاثیر این سیاستها ارائه میدهد. جدیدترین دادههای تجاری نشان میدهد صادرات نفت ونزوئلا نهتنها کاهش نیافته، بلکه در ماه نوامبر به حدود ۹۲۱ هزار بشکه در روز رسیده است؛ رقمی که سومین میانگین ماهانه بالای سال را ثبت میکند و نشان میدهد شبکه انرژی ونزوئلا هنوز توانسته در برابر فشارهای خارجی انعطافپذیر بماند.
بخش عمده این صادرات همچنان راهی چین میشود و نزدیک به ۸۰ درصد از کل نفت خارجشده از این کشور را شامل میشود؛ موضوعی که نقش پکن را بهعنوان مشتری اصلی و تکیهگاه اقتصادی مادورو تثبیت میکند.
در عین حال، آمارها حاکی از افزایش صادرات به ایالات متحده نیز هست. حدود ۱۵۰ هزار بشکه در روز که از مسیر همکاری میان PDVSA و شرکت شورون و تحت مجوز محدود وزارت خزانهداری انجام میشود. کوبا نیز مطابق روند سالهای گذشته سهم خود را در قالب نفت خام، بنزین و سوخت جت دریافت کرده و عملا در حلقه مصرفکنندگان ثابت نفت ونزوئلا باقی مانده است.
حملات دریایی و فشار داخلی بر دولت ترامپ
همزمان با افزایش تنشها در اطراف ونزوئلا، یک بحران موازی در واشینگتن در حال شکلگیری است؛ بحرانی که مستقیما موقعیت وزیر دفاع، پیت هگست، را زیر فشار برده و فضای سیاسی را پیچیدهتر کرده است.
گزارشهای رسانهای درباره عملیاتهای دریایی اخیر ارتش آمریکا نشان میدهد در یکی از حملات، قایقی که هدف موشک قرار گرفته بود، پس از انفجار اولیه نیز بار دیگر مورد حمله قرار گرفته؛ اقدامی که در ادبیات نظامی به «حمله دو مرحلهای» شناخته میشود و میتواند بهعنوان مصداق بالقوه نقض قوانین جنگی تلقی شود.
کارشناسان حقوق بینالملل تاکید میکنند که این نوع هدفگیری، اگر عمدی و دستورمند بوده باشد، ممکن است در چارچوب قوانین بینالمللی به «جنایت جنگی» تعبیر شود.
در واکنش به این گزارشها، هگست تاکنون هیچ موضعگیری مشخصی ارائه نکرده و از بیان انکار صریح خودداری کرده است؛ امری که فضای تردید و فشار سیاسی را تشدید کرده است. افزون بر این، رفتارهای رسانهای او، از جمله انتشار یک میم طنزآمیز درباره حمله به قایقهای مظنون، انتقادهای گستردهای را برانگیخته و بسیاری آن را نشانهای از بیمسئولیتی در مواجهه با موضوعی به حساسیت عملیات مرگبار نظامی دانستهاند.
این واکنشها محدود به مخالفان سیاسی دولت نبوده و حتی در میان بخشهایی از پایگاه محافظهکار و رهبران مذهبی نیز انتقاداتی مبنی بر «غیرمسیحی» و «خونخواهانه» بودن این رفتار مطرح شده است.
در مجموع، همزمان شدن این بحران اخلاقی و حقوقی با فشارهای فزاینده در سیاست خارجی، دولت ترامپ را در موقعیتی قرار داده که باید هم اعتبار بینالمللی خود را مدیریت کند و هم شکافهای داخلی پیرامون فرماندهی نظامی را کاهش دهد؛ چالشی که ممکن است پیامدهای آن فراتر از بحران ونزوئلا امتداد یابد.
آنچه امروز در واشینگتن جریان دارد، نه صرفا یک اختلاف نظر درباره ونزوئلا، بلکه رویارویی دو نگاه متفاوت به نقش آمریکا در جهان است.
دولت ترامپ استدلال میکند که نزدیکی مادورو به قدرتهای رقیب، از جمله چین و روسیه، و روابط عمیق او با شبکههای منطقهای، تهدیدی استراتژیک را درست در چند صد کیلومتری سواحل آمریکا ایجاد کرده است و ایالات متحده نمیتواند در برابر این تحول بیتفاوت بماند. اما در مقابل، طیف رو به گسترشی از جمهوریخواهان محتاط و تقریبا تمامی دموکراتها یادآوری میکنند که واشینگتن در دهههای اخیر بارها با تصور «مهار تهدید»، وارد چرخههایی شده که خروج از آنها بسیار دشوارتر از ورود بوده است.
این عده هشدار میدهند که آمریکای لاتین، با بافت سیاسی متفاوت و سابقه تاریخی پیچیدهاش، میتواند میدان تازهای از بیثباتی برای ایالات متحده رقم بزند.
اکنون سیاست خارجی دولت ترامپ زیر سایه سه عامل همزمان شکل میگیرد: حملات دریایی بحثبرانگیز، تحقیقات فزاینده در کنگره، و تنشهای اقتصادی و ژئوپلیتیک با ونزوئلا. ترکیب این سه عامل، شرایطی ایجاد کرده که در آن هر تصمیم میتواند پیامدهایی فراتر از بحران کنونی داشته باشد؛ چه برای منطقه و چه برای موقعیت آمریکا در جهان.
همزمان با عملیات دریایی دولت ترامپ علیه قایقهای قاچاقچیان در دریای کارائیب و تدارک نظامی آمریکا در نزدیکی ونزوئلا، بحث درباره اینکه که آیا واشینگتن باید برای «تغییر رژیم» در کاراکاس اقدام کند، اختلاف میان جمهوریخواهان در کنگره را بیش از پیش آشکار کرده است.
بخشی از جمهوریخواهان میگویند پیوندهای دولت نیکولاس مادورو با تهران، در کنار روابطش با چین و روسیه، تهدیدی مستقیم علیه امنیت ملی ایالات متحده ایجاد کرده و مداخله آمریکا را توجیهپذیر میکند. این در حالی است که گروهی دیگر از همان حزب هشدار میدهند که ایالات متحده در مسیر تکرار اشتباهات پرهزینه گذشته، از عراق تا لیبی، گام میگذارد.
استدلال موافقان فشار حداکثری: «مادورو متحد ایران، چین و روسیه است»
بخشی از نمایندگان جمهوریخواه معتقدند شرایط برای بازتعریف سیاست ایالات متحده در قبال ونزوئلا مهیا است.
بری مور، نماینده جمهوریخواه آلاباما میگوید: «اگر به متحدان مادورو نگاه کنید، او به ایران، چین و روسیه وصل است؛ اینها دوستان ما نیستند. ما میدانیم این کشورها هیچ کاری برای کمک به ما نمیکنند. رییسجمهوری ترامپ متوجه شده که اینجا یک فرصت وجود دارد.»
مایکل باومگاردنر، نماینده جمهوریخواه ایالت واشینگتن نیز مادورو را «حاکمی نامشروع و خطرناک برای نیمکره غربی» توصیف میکند و باور دارد که تغییر قدرت در کاراکاس «در راستای منافع امنیت ملی آمریکا» خواهد بود.
این گروه از قانونگذاران با اشاره به نزدیکی مادورو با تهران و حضور شبکههای قاچاق مواد مخدر مورد حمایت دولت ونزوئلا، معتقدند اگر واشینگتن اکنون دست به کار نشود، فرصت «مهار نفوذ رقبای راهبردی» را از دست خواهد داد.
هشدار جمهوریخواهان مخالف درباره تکرار مداخلات خارجی پرهزینه
تعداد قابل توجهی از جمهوریخواهان بهطور فزاینده نسبت به ایده دخالت مستقیم آمریکا در ونزوئلا بدبین شدهاند. این بدبینی یک نگرانی صرف سیاسی نیست؛ بلکه بر تجربههای تلخی بنا شده که ایالات متحده در طول دو دهه گذشته در خاورمیانه پشت سر گذاشته است. آنان معتقدند هرچند مادورو رهبری مستبد و بیثباتکننده است، اما ورود مستقیم آمریکا برای جابهجایی او نه تنها تضمینی برای موفقیت ندارد، بلکه به احتمال زیاد واشینگتن را وارد همان چرخهای میکند که در عراق، لیبی و افغانستان شاهد آن بود؛ آغاز دخالت با هدف «اصلاح» که در نهایت پایان یافتن آن با خلأ قدرت، هرج ومرج گسترده، هزینههای مالی سرسامآور، و بحرانهای سیاسی طولانیمدت همراه خواهد بود. این گروه بر این باورند که شرایط اجتماعی و ساختار نهادی ونزوئلا، به دلیل فساد مزمن، فروپاشی خدمات عمومی و وابستگی اقتصادی شدید به بازیگران غیررسمی، هرگونه مداخله را از همان ابتدا در معرض شکست قرار میدهد.
از نگاه این جناح، بهترین مسیر برای ایالات متحده نه ورود نظامی و نه تلاش برای مهندسی سیاسی از بیرون، بلکه تمرکز بر تضعیف شبکههای قدرتی است که بقای مادورو را ممکن میکنند. آنان میگویند اگر واشینگتن بتواند جریان مالی و لجستیکی کارتلهای مواد مخدر، گروههای مسلح وابسته و حلقههای فساد اقتصادی را هدف قرار دهد، بدون اینکه خود را درگیر تغییر حکومت کند، بنیانهای رژیم بهطور طبیعی دچار سستی خواهد شد و زمینه برای یک تحول درونی فراهم میشود. از دیدگاه این طیف، سیاست خارجی مؤثر در ونزوئلا باید بر کاهش هزینههای مستقیم آمریکا، جلوگیری از درگیری بلندمدت و واگذاری مسئولیت تغییر سیاسی به جامعه و نهادهای داخلی ونزوئلا استوار باشد؛ رویکردی که آنها آن را راهی محتاطانهتر، پایدارتر و کمتر پرهزینه میدانند.
جهش صادرات نفت ونزوئلا با وجود فشارهای فزاینده واشینگتن
درحالیکه واشینگتن فشارهای سیاسی و نظامی خود را بر دولت مادورو افزایش داده، بازار جهانی نفت تصویر متفاوتی از تاثیر این سیاستها ارائه میدهد. جدیدترین دادههای تجاری نشان میدهد صادرات نفت ونزوئلا نه تنها کاهش نیافته، بلکه در ماه نوامبر به حدود ۹۲۱ هزار بشکه در روز رسیده است؛ رقمی که سومین میانگین ماهانه بالای سال را ثبت میکند و نشان میدهد شبکه انرژی ونزوئلا توانسته در برابر فشارهای خارجی انعطافپذیر بماند.
نزدیک به ۸۰ درصد این صادرات همچنان راهی چین میشود؛ موضوعی که نقش پکن را به عنوان مشتری اصلی و تکیهگاه اقتصادی مادورو تثبیت میکند. در عین حال، آمارها افزایش صادرات به ایالات متحده را نیز (حدود ۱۵۰ هزار بشکه در روز) نشان میدهد. این صادرات از مسیر همکاری میان PDVSA و شرکت شورون و تحت مجوز محدود وزارت خزانهداری انجام میشود. کوبا نیز مطابق روند سالهای گذشته سهم خود را در قالب نفت خام، بنزین و سوخت جت دریافت کرده و عملاً در حلقه مصرفکنندگان ثابت نفت ونزوئلا باقی مانده است.
بحران هگست؛ حملات دریایی و فشار داخلی بر دولت ترامپ
همزمان با افزایش تنشها در اطراف ونزوئلا، یک بحران موازی در واشینگتن در حال شکلگیری است؛ بحرانی که مستقیماً وزیر جنگ، پیت هگست، را زیر فشار برده و فضای سیاسی را پیچیدهتر کرده است. گزارشهای رسانهای درباره عملیات دریایی اخیر ارتش آمریکا نشان میدهد در یکی از حملات، قایقی که هدف موشک قرار گرفته بود، پس از انفجار اولیه نیز بار دیگر مورد حمله قرار گرفت؛ اقدامی که در ادبیات نظامی به «حمله دو مرحلهای» شناخته میشود و میتواند بهعنوان مصداق بالقوه نقض قوانین جنگی تلقی شود. کارشناسان حقوق بینالملل تاکید میکنند که این نوع حمله اگر عمدی بوده، ممکن است در چارچوب قوانین بینالمللی به «جنایت جنگی» تعبیر شود.
در واکنش به این گزارشها، هگست تاکنون هیچ موضعگیری مشخصی ارائه نکرده و از رد صریح آن خودداری کرده است؛ امری که فضای تردید و فشار سیاسی را تشدید کرده است. افزون بر این، رفتارهای رسانهای او، از جمله انتشار یک متن طنزآمیز درباره حمله به قایقهای مظنون، انتقادات گستردهای را برانگیخته و بسیاری آن را نشانهای از بیمسئولیتی در مواجهه با موضوعی به حساسیت عملیات مرگبار نظامی دانستهاند. این واکنشها محدود به مخالفان سیاسی دولت نبوده و حتی در میان بخشهایی از پایگاه محافظهکاران و رهبران مذهبی نیز انتقاداتی مبنی بر «غیرمسیحی» و «خونخواهانه» بودن این رفتار مطرح شده است.
در مجموع، همزمان شدن این بحران اخلاقی و حقوقی با فشارهای فزاینده در سیاست خارجی، دولت ترامپ را در موقعیتی قرار داده که باید هم اعتبار بینالمللی خود را مدیریت کند و هم شکافهای داخلی پیرامون فرماندهی نظامی را کاهش دهد؛ چالشی که ممکن است پیامدهای آن فراتر از بحران ونزوئلا امتداد یابد.
ابهام در سیاست و اختلاف در کنگره
آنچه امروز در واشینگتن جریان دارد، نه صرفاً یک اختلاف نظر درباره ونزوئلا، بلکه رویارویی دو نگاه متفاوت به نقش آمریکا در جهان است. دولت ترامپ استدلال میکند که نزدیکی مادورو به قدرتهای رقیب، از جمله چین و روسیه، و روابط عمیق او با شبکههای منطقهای، تهدیدی استراتژیک را درست در چند صد مایلی سواحل آمریکا ایجاد کرده و ایالات متحده نمیتواند در برابر این تحول بیتفاوت بماند. اما در مقابل، طیف رو به گسترشی از جمهوریخواهان محتاط و تقریباً تمامی دموکراتها یادآوری میکنند که واشینگتن در دهههای اخیر بارها با تصور «مهار تهدید»، وارد چرخههایی شده که خروج از آنها بسیار دشوارتر از ورود بوده است؛ و هشدار میدهند که آمریکای لاتین، با بافت سیاسی متفاوت و سابقه تاریخی پیچیدهاش، میتواند میدان تازهای از بیثباتی برای ایالات متحده رقم بزند.
اکنون سیاست خارجی دولت ترامپ زیر سایه سه عامل همزمان شکل میگیرد: حملات دریایی بحثبرانگیز، تحقیقات فزاینده در کنگره، و تنشهای اقتصادی و ژئوپلیتیک با ونزوئلا. ترکیب این سه عامل، شرایطی ایجاد کرده که در آن هر تصمیم میتواند پیامدهایی فراتر از بحران کنونی، چه برای منطقه و چه برای موقعیت آمریکا در جهان، داشته باشد.
به نظر میرسد مهمترین هدف بنیامین نتانیاهو از سفر آتی به آمریکا، کسب چراغ سبز از دونالد ترامپ، رییسجمهوری آمریکا، برای پیشبرد «کار ناتمام» خود است؛ یعنی نابودی کامل نیروهای نیابتی جمهوری اسلامی و در نهایت حرکت به سمت سرنگونی خودِ جمهوری اسلامی و طراحی خاورمیانهای جدید.
از زمانی که ترامپ دوباره به قدرت بازگشت، همکاری او و اسرائیل علیه جمهوری اسلامی و نیروهای وابسته به آن به قدری نزدیک بوده است که نتانیاهو بارها تاکید کرده اسرائیل هرگز دوستی مانند ترامپ در کاخ سفید نداشته است. ترکیب ترامپ–نتانیاهو، کابوس رهبر جمهوری اسلامی است.
رسانههای اسرائیلی این روزها درباره سفر پیشروی نتانیاهو به آمریکا و پنجمین دیدار او با ترامپ از زمان بازگشت مجدد ترامپ به قدرت، گزارشهای گستردهای منتشر کردهاند. به نظر میرسد نتانیاهو در این سفر بهدنبال کسب مجوز برای چند اقدام نظامی مهم است: نخست، حمله به حزبالله لبنان که از نگاه اسرائیل هنوز خلع سلاح نشده و اسرائیل اکنون قصد دارد این کار را بهزور انجام دهد؛ دوم، حملهای گستردهتر و سنگینتر علیه جمهوری اسلامی و شاید هم حملهای غافلگیرانه به حشدالشعبی در عراق، دیگر نیروی نیابتی جمهوری اسلامی.
رسانههای اسرائیلی تاکید میکنند که نتانیاهو برای مشورت و هماهنگی با ترامپ درباره مجموعهای از اقدامات نظامی احتمالی شامل حمله به جمهوری اسلامی و حتی سناریوی سرنگونی آن راهی واشینگتن میشود. تجربه نشان داده است که هر بار ترامپ و نتانیاهو دیدار کردهاند، تغییرات مهمی در خاورمیانه رخ داده است.
بر خلاف دولت بایدن که بارها مانع حمله اسرائیل به رفح، حزبالله و جمهوری اسلامی شده بود و تلاش داشت نتانیاهو را مهار کند، اسرائیل از زمان پیروزی ترامپ در انتخابات و حتی قبل از بازگشت رسمی او به کاخ سفید با دست بازتری علیه جمهوری اسلامی عمل کرده است؛ نمونهاش حمله آبان سال گذشته به دستکم ۲۰ هدف حساس در ایران، در حالی که چند ماه قبل از آن دولت بایدن تنها اجازه حمله به یک سایت اس-۳۰۰ در اصفهان را صادر کرده بود.
نتانیاهو در این سفر هدف روشنی دارد؛ تا زمانی که ترامپ در قدرت است، حداکثر همکاری ممکن را از او برای حمله به جمهوری اسلامی و نیروهای نیابتی آن، و حتی حرکت به سمت تغییر رژیم در ایران به دست آورد. او میداند که اکنون بهترین زمان برای این کار است، زیرا مشخص نیست جمهوریخواهان در انتخابات میاندورهای بتوانند اکثریت خود را در کنگره حفظ کنند. نگرانی نتانیاهو این است که اگر دموکراتها اکثریت را به دست آورند، دست ترامپ بسته شده و امکان همکاری آزادانه او با اسرائیل محدود شود. بنابراین، نتانیاهو تلاش خواهد کرد توافقهای لازم را همین حالا نهایی کند.
از نگاه اسرائیل، مخالفت جمهوری اسلامی با شروط سهگانه ترامپ (توقف غنیسازی، محدود کردن برنامه موشکی و پایان دادن به حمایت از نیروهای نیابتی) نشان میدهد که توافقی میان دو کشور در کار نخواهد بود و بنابراین احتمال درگیری افزایش یافته است. در این شرایط، نتانیاهو انتظار دارد ترامپ بهطور کلی برنامه او را تایید کند، هرچند ممکن است آمریکا درباره زمانبندی یا برخی جزئیات دیدگاه متفاوتی داشته باشد. برای آمریکا، اولویتهایی همچون تعیین تکلیف جنگ اوکراین یا پرونده ونزوئلا اهمیت دارد، اما این اولویتها به معنی کنار گذاشتن حمایت از اسرائیل در برابر حزبالله یا جمهوری اسلامی نیست.
در ایران، برداشت مقامات جمهوری اسلامی از نوع جنگهای جدید آمریکا نیز از اساس نادرست به نظر میرسد. آمریکا دیگر تمایلی به جنگهای طولانی به سبک عراق و افغانستان ندارد، اما این به معنی پرهیز از عملیاتهای پرشدت کوتاه مدت نیست. تجربه حمله به تاسیسات هستهای فردو نشان داد که آمریکا به سمت اقداماتی حرکت میکند که بیشتر شبیه عملیات هستند تا جنگ: ضربات کوتاهمدت، سنگین، عمدتاً هوایی یا موشکی، بدون استفاده گسترده از نیروی زمینی. در سناریوی احتمالی حمله به ونزوئلا نیز همین الگو احتملا تکرار میشود: فشار شدید برای تغییر حکومت، و در صورت بینتیجه ماندن، حملهای کوتاه اما بسیار سنگین برای سرنگونی مادورو. با همین الگو، در صورت بروز درگیری میان آمریکا و جمهوری اسلامی نیز احتمالاً با یک عملیات سریع و پرشدت مواجه خواهیم بود، نه جنگی طولانی مدت.
در مقابل، اسرائیل راهبردی متفاوت دارد: حرکت تدریجی اما پیوسته به سمت تضعیف و نهایتاً ساقط کردن جمهوری اسلامی بدون اعلام رسمی این هدف. سخنان اخیر نتانیاهو خطاب به مردم ایران که گفته بود: «به خیابان بیایید، اسرائیل کنار شماست»، نشان میدهد هدف نهایی او سرنگونی جمهوری اسلامی است، هرچند قرار نیست اسرائیل بهطور مستقیم آن را انجام دهد. سیاست اسرائیل مبتنی بر وارد آوردن ضربات نظامی و امنیتی برای تضعیف ساختارهای سرکوب و تصمیمگیری ایران و فراهم کردن زمینه برای قیام مردم است.
در داخل ایران نیز نشانههای آشکاری از نگرانی شدید در میان مقامات جمهوری اسلامی دیده میشود. بسیاری از آنان صریحاً از احتمال حمله به رهبر جمهوری اسلامی یا فروپاشی ساختار قدرت سخن گفتهاند. فضای اجتماعی ایران نیز پر از پرسشهای مردم درباره احتمال سقوط نظام، حمله اسرائیل، زمانبندی اعتراضات و پیامدهای دوران پس از جمهوری اسلامی است. شکلگیری این میزان پرسشگری، ناشی از نارضایتیهای گسترده، خستگی عمومی و احساس قرار گرفتن جامعه در وضعیت «پیشاقیام» است؛ وضعیتی که در آن کوچکترین جرقهای میتواند انبارهای خشم و نارضایتی را شعلهور کند.
در حال حاضر، بخش بزرگی از جامعه ایران تنها یک پرسش اصلی دارد: «اینها چه زمانی میروند؟» تغییر ذائقه خبری جامعه نیز نشان میدهد که بیشتر مردم پیگیر اخبار مربوط به سرنوشت نظام سیاسی، وضعیت رهبر جمهوری اسلامی، احتمال اعتراضات، حمله اسرائیل و آینده ایران پس از جمهوری اسلامی هستند. فرسودگی عمومی و بیاعتمادی کامل به سازوکارهای رسمی باعث شده اخبار سیاسی متعارف دیگر برای مردم جذابیتی نداشته باشد.
به نظر میرسد جامعه ایران در شرایطی قرار گرفته که با وجود آرامش ظاهری، زیر پوست شهرها خشم و نارضایتی انباشته شده و هر لحظه ممکن است فوران کند. در چنین وضعیتی، که راه تغییر از مسیرهای انتخاباتی مسدودشده، به نظر میرسد در نهایت مردم ایران دیر یا زود به سمت قیام سرنگون کننده علیه جمهوری اسلامی خواهند رفت.