روزنامهنگار
«یلدای اجارهای» مفهومی تازه در روزگار دشوار معیشتی خانوادههای ایرانی است؛ خانوادههایی که میخواهند همچنان پیوندهای اجتماعی و سنتهای کهن خود را حفظ کنند. در حالی که خرید قسطی و «اجاره میوه» در ایران رواج یافته، یک جامعهشناس معتقد است این تلاش نوعی مقاومت سیاسی به شمار میرود.
آیین «چله برون» پیوند اجتماعی را میان خانواده زوجهای جوانی که بهتازگی نامزد کردند در شب یلدا، برقرار میکند. طبق این سنت، خانواده داماد با طبقهایی از میوه، شیرینی، آجیل و هدایای مختلف از جمله طلا و لباس، به دیدار خانواده عروس میروند.
اما در روزگاری که حداقل دستمزد ماهانه کمی بیش از ۱۰ میلیون و هر گرم طلا نزدیک به ۱۴ میلیون تومان است، اجرای این سنت برای همه مردم ممکن نیست.
در این بین پدیدهای بهنام «یلدای اجارهای» متولد شده است؛ تلاش خانوادههایی که میخواهند با وجود دشواریهای معیشتی، بازهم سنتهای خود را زنده نگهدارند.
بهار، دختر ۲۹ سالهای ساکن ایران است. او که در دوران نامزدی بهسر میبرد در گفتوگو با ایراناینترنشنال گفت بهدلیل فشارهای اقتصادی، تورم و قیمت سرسامآور میوه و آجیل این روزها، به نامزدش پیشنهاد کرده خنچههای یلدا را اجاره کنند.
بهار این «یلدای اجارهای» را یکی از دردناکترین تجربههای زندگی خود میداند. او و نامزدش هر دو شاغل و از خانوادهای متوسط هستند.
او به تاثیر شرایط سخت اقتصادی بر پیوندهای اجتماعی اشاره کرد و گفت: «همیشه با خاله، دایی، عمو و عمهها، در جمعهای خانوادگی بودیم. اما حالا با وضعیتی که به وجود آمده، حتی توان خرید میوه، شیرینی، آجیل و پذیرایی شام از اعضای خانواده خودمان را هم نداریم.»
او ادامه داد: «به همین دلیل یکی از دوستانم پیشنهاد کرد خوراکیهای یلدا را اجاره کنیم. ما هم تصمیم گرفتیم این کار را کنیم و بعد چند عکس بگیریم و تمام.»
بهار میگوید انجام این کار به او احساس حقارت میدهد. به گفته او «اولش نمیخواستم قبول کنم. ما خانوادهای بودیم که همیشه مراسم یلدا، چهارشنبهسوری و سیزدهبدر را برگزار میکردیم، اما در چند سال گذشته این دورهمیها کوچک و کوچکتر شد.»
یلدای قسطی؛ سرخط خبرهای این روزهای ایران
تهیه و خرید وسایل مورد نیاز بهصورت اقساط بلندمدت، یک روش زندگی در بسیاری از کشورهای جهان است، امکانی که حکومتها برای شهروندان فراهم میکنند که حتی به صورت اقساط صاحب خانه و ماشین و کسبوکار شوند. اما در ایران سالهاست تهیه نیازهای اولیه زندگی، حتی نوشتافزار و نان و تخممرغ، هم به قسط و بدهکاری تبدیل شده است.
صاحب یک مغازه خشکبار و آجیلفروشی در یکی از محلههای مرکزی پایتخت در گفتوگو با ایراناینترنشنال گفت کسانی که در سالهای گذشته میتوانستند حداقل یک کیلو آجیل شب یلدا بخرند، امروز تنها توان خرید ۲۵۰ گرم را دارند.
او به یکی از موارد این دست خریدها اشاره کرد و گفت: «چند روز پیش، یک خانواده برای خرید آجیل جشن یلدای مدرسه دخترشان آمدند. کمی قیمتها را نگاه کردند و در نهایت مقداری نخودچی و کشمش خریدند.»
این فروشنده اضافه کرد: «مادر خانواده با شرمساری نزدیک من آمد و خواست ۵ عدد پسته و ۵ عدد قیسی روی نخودچی و کشمش بگذارم.»
به گفته این فروشنده، مادر این دختربچه به او گفته است: «برای خرید همین هم آخر ماه به مشکل برمیخورم، اما دوست ندارم دخترم در مدرسه خجالت بکشد.» این خشکبار فروش که ۲۵ سال در یکی از محلات تهران مغازه دار است، گفت: «چیزی که ما کاسبها میبینیم، در هیچ آمار و اخباری نیست.»
او تاکید میکند برای فروش و خراب نشدن اجناس و در عین حال برای اینکه تعداد بیشتری بتوانند خرید کنند، فروش قسطی و چکی دارد.
این خشکبار فروشی گفت: «اینکه ما را در جهان با پسته و زعفران میشناسند اما مردم در ایران حسرت خوردن این چیزها را دارند، واقعیتی است که تا هر روز در چهره مردم نبیند، آن را درک نخواهید کرد.» یک میوه فروش هم روایتی مشابه خشکبار فروش دارد. او به تغییر رفتار خرید شهروندان در تهران اشاره میکند.
به گفته او، مردم در سالهای گذشته بدون نگرانی میوه میخریدند و شب یلدا بازار رونق داشت. اما امسال مشتریها با دقت قیمت میپرسند. به گفته او اکثر مشتریان، خریدشان محدود به یکی دو قلم میوه میشود و بیشتر آنها بدون خرید و با دیدن قیمتها مغازه را ترک میکنند. او تاکید کرد سفارشهای بزرگ برای عروسی هم کاهش پیدا کرده است.
انگشترم را امانت میگذارم تا دخترم شرمسار نباشد
جمهوری اسلامی در تلاش است تا مراسم مذهبی مطلوب خود را با آیین و جشنهای سنتی و ملی ایران جایگزین کند. این موضوع با تغییر نام جشنهای ملی نظیر شب چله و چهارشنبه سوری در تقویم رسمی قابل مشاهده است. از سوی دیگر حکومت از طریق ایجاد رویدادهایی نظیر «عطر سیب» در ماه قمری محرم برای ارایه تسهیلات به هیاتهای مذهبی، یا سبدهای معیشتی در آستانه ماه رمضان، مناسبتهای مذهبی را تقویت میکند.
با اینحال، تلاشهایی از سوی شهروندان برای زنده نگهداشتن آیینهای ملی وجود دارد. معلم پایه سوم ابتدایی در یکی از مدارس دولتی دخترانه به ایراناینترنشنال گفت برگزاری جشن تکلیف برای بچههای پایه سوم، چیزی است که به صورت دقیق از جانب آموزشوپرورش پیگیری میشود و در برخی موارد حتی زمانی که خانوادهها در برابر آن مقاومت میکنند و یا توان تهیه چادر و یا وسایلی که اتفاقا باید یک شکل باشد را ندارند، با کمک خیرین مذهبی آن را فراهم میکند.
این معلم درباره برگزاری جشن یلدا گفت: «ما چند معلم در مدرسه هستیم همه تلاشمان را میکنیم که بچهها را تا جای ممکن با فرهنگ و ریشههای ایرانی آشنا کنیم.»
این معلم روایت مادر یکی از دانشآموزان را بازگو کرد که قصد داشت انگشتر خود را گرو بگذارد تا دختر دانشآموزش شرمنده نشود. او گفت: «مادر یکی از دانشآموزان به من گفت حتی توان خرید یک انار و یک مشت آجیل را هم ندارد، اما میخواست انگشترش را گرو بگذارد تا دخترش شرمنده نشود.»
به گفته این معلم «چیزهایی که در زندگی واقعی افراد جامعه وجود دارد، رنجی است که افرادی با شغلهایی مانند ما هر ثانیه به چشم میبینند.»
او ادامه داد کم بضاعت بودن خانوادهها باعث شده است تا با کمک چند میوه و خشکبار فروش محلی بستههایی برای کودکانی که خانوادههایشان توان خرید خوراکیهای یلدا را ندارند فراهم کنند.
یلدا و «مقاومت سیاسی» ایرانیان
حسین قاضیان، جامعهشناس، درباره تاثیر مستقیم بحرانهای اقتصادی و معیشتی این روزهای ایران بر مناسبتها و آیینهای سنتی و ملی، از جمله شب یلدا میگوید گردهمایی خانوادگی یا دوستانه در شب یلدا، بر پایه خوش گذشتن است و یکی از عناصر اصلی خوشگذرانی و خوش بودن در این شب، بر پایه خوراکیهایی است که دور هم خورده میشود؛ در واقع خوردن، بخش مهمی از مراسم شب یلداست.
به همین دلیل نبودن و یا دشواری تهیه وسایل لازم برای این مراسم، نوعی احساس غم و شرم و ناراحتی عمیق ایجاد و این، ماهیت شادی و خوشی این شب را مختل میکند. این جامعهشناس، گفت: «جامعه راه خودش را میرود. انتقال فرهنگ در اختیار کسی نیست، نه حکومت و نه هیچ گروه قاهر دیگری نمیتواند انتقال فرهنگ را کنترل کند.»
به گفته قاضیان، حتی با جهانی شدن ارزشهای فرهنگی مثل جشن گرفتن کریسمس و هالووین، جامعه ایرانی برای زنده نگهداشتن هویت ملی و فرهنگی خود تلاش میکند و آن را به نسل بعد منتقل میکند؛ حتی بیشتر و پررنگتر.
به گفته او «با آمدن ارزشها از فرهنگهای دیگر، مقاوتی در جامعه بروز میکند، برای همین هویتهای ملی و محلی گاهی پررنگتر از قبل هم میشوند.»
قاضیان در توصیف این مقاومت، به پررنگ شدن سپندارمذگان در مقابل ولنتاین، یا افزایش علاقه شهروندان ایران برای بازدید از مزار کوروش بزرگ اشاره کرد. این جامعهشناس، تاکید کرد باوجود شرایط اقتصادی نابسامان در ایران، جامعه در برخورد با این جشنهای آیینی، «مقاومت سیاسی» دارد.
به گفته او: «زمانی که حکومت تلاش میکند گفتمان سیاسی و مذهبی خود را بر جامعه غالب کند، در مقابل جریانی رونق میگیرد که در ضدیت آن و برای ابراز هویت ملی و فرهنگی است.»
پیروزی نور بر تاریکی؛ پیام روشن یلدا در طولانیترین شب سال
یلدا، طولانیترین شب سال در گاهشماری ایرانی، ریشه در باورهای کهن دارد. ایرانیان باستان این شب را زمانی میدانستند که نیروهای تاریکی در اوج قدرت هستند و اهریمن نماد چالش و سختی است، اما همزمان تولد دوباره خورشید و آغاز نور در دل تاریکی، نوید امید و زندگی تازه را به همراه داشت.
شب یلدا، با شرایط این روزهای ایران، پیوندی نمادین پیدا کرده است. این شب تنها نماد طولانیترین شب سال نیست، بلکه در پس خود امیدی را زنده می کند به تابیدن نور بر این سیاهی؛ تولد دوباره خورشید و روزهایی که آرام آرام بلند میشوند.
در این بیانیه که شنبه ۲۹ آذر منتشر شد، آمده است: «حضور گسترده شهروندان از نقاط مختلف کشور در مراسم یادبود خسرو علیکردی، نشانهای روشن از همبستگی اجتماعی و احترام عمیق مردمی است که رنج دیگران را رنج خود میدانند و در برابر بیعدالتی سکوت نمیکنند.»
این بیانیه با عنوان «از حق سوگواری تا خواست آزادی» به امضای فعالان حقوق بشر، وکلا، روزنامهنگاران، هنرمندان، چهرههای دانشگاهی، فعالان کارگری، کنشگران جنبش زنان، خانوادههای دادخواه و برخی خانوادههای جانباختگان و مجروحان جنگ ایران و عراق رسید.
امضاکنندگان تاکید کردند برگزاری مراسم یادبود و تجمعهای مسالمتآمیز «بخشی جداییناپذیر از حقوق بنیادین انسانی و شهروندی» است و برخورد خشونتآمیز با چنین رویدادهایی، زیر پا گذاشتن کرامت انسانی محسوب میشود.
آنها همچنین «همراهی عدهای را که با رفتارهای غیرانسانی با این خشونت افسارگسیخته همراه بودند»، محکوم کردند.
۲۹ آذر، وزارت خارجه آمریکا با هشدار درباره محرومیت بازداشتشدگان مراسم یادبود علیکردی از حقوق قانونی خود اعلام کرد نبود شفافیت قضایی میتواند خطر شکنجه و طرح اتهامات ساختگی علیه آنها را افزایش دهد.
«در برابر نقض حقوق شهروندی سکوت نکنیم»
از امضاکنندگان این بیانیه میتوان به جعفر پناهی، ترانه علیدوستی، رخشان بنیاعتماد، محمد رسولاف، پانتهآ بهرام، فاطمه معتمدآریا، فردین خلعتبری، رضا درمیشیان، مریم پالیزبان، هانا کامکار، شبنم فرشادجو، پگاه آهنگرانی، الهه محمدی، نیلوفر حامدی، مینا اکبری، نسیم سلطانبیگی و لیلی فرهادپور اشاره کرد.
آنها از تمام افرادی که به «آزادیهای مدنی و کرامت انسانی» باور دارند، خواستند «در کنار زندانیان سیاسی و مدنی بایستند و صدای آنان باشند».
در جریان مراسم یادبود علیکردی، بیش از ۵۰ شهروند و فعال مدنی دستگیر شدند؛ در حالی که دستگاه قضایی جمهوری اسلامی تنها بازداشت ۳۹ نفر را تایید کرده است.
به گفته فعالان حقوق بشر، شمار بازداشتشدگان بیشتر از آمار رسمی است و وضعیت برخی از آنها همچنان نامشخص است.
در بخش پایانی بیانیه، امضاکنندگان ضمن تاکید بر لزوم آزادی فوری تمامی بازداشتشدگان، خواستار تضمین حق «تماس تلفنی، ملاقات با خانواده، و برخورداری از وکیل مستقل و خدمات پزشکی» برای آنها شدند و از همه مدافعان آزادیهای مدنی خواستند در برابر نقض حقوق شهروندی سکوت نکنند.
در هفتههای اخیر، جمهوری اسلامی که با نارضایتی گسترده عمومی ناشی از وضعیت وخیم اقتصادی و بحران مشروعیت روبهرو است، سرکوب کنشگران را شدت بخشیده است.
منابع مطلع شنبه ۲۹ آذر به ایراناینترنشنال گفتند این فعالیتها شامل جابهجاییها و هماهنگیهایی فراتر از الگوهای معمول هستند و یگانهای پهپادی، موشکی و پدافند هوایی جمهوری اسلامی را دربر میگیرند.
به گفته مقامهای غربی آگاه از موضوع، این تحولات میتواند با رزمایشهای نظامی مرتبط باشد، اما گستره و همزمانی این تحرکات موجب توجه و بررسی دقیقتر شده است.
این منابع افزودند سرویسهای اطلاعاتی در حال ردیابی سیگنالهای فرماندهی و کنترل، استقرار و جابهجاییهای لجستیکی مرتبط با نیروی هوافضای سپاه هستند.
این تحولات در شرایطی رخ میدهد که تنشها میان تهران و کشورهای غربی بر سر برنامههای هستهای و موشکی جمهوری اسلامی ادامه دارد و گمانهزنیها درباره احتمال ازسرگیری حملات اسرائیل و حتی آمریکا علیه حکومت ایران بالا گرفته است.
شبکه انبیسینیوز ۲۹ آذر گزارش داد مقامهای اسرائیلی معتقدند جمهوری اسلامی در حال گسترش برنامه موشکهای بالستیک خود است و قصد دارند در دیدار آتی بنیامین نتانیاهو با دونالد ترامپ، گزینههایی را برای پیوستن یا کمک واشینگتن به اسرائیل در حمله احتمالی به ایران، به رییسجمهوری آمریکا ارائه دهند.
بر اساس این گزارش، نگرانی اصلی مقامهای اسرائیلی این است که تهران روند بازسازی تاسیسات غنیسازی هستهای را که در جنگ ۱۲ روزه هدف حملات هوایی آمریکا قرار گرفتند، آغاز کرده باشد.
با این حال، آنها معتقدند تلاشهای جمهوری اسلامی برای بازسازی سایتهای تولید موشکهای بالستیک و ترمیم سامانههای پدافند هوایی که بهشدت آسیب دیدهاند، در شرایط فعلی نگرانکنندهتر است.
بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی، ۲۹ آذر ساخت بمب اتمی را «سادهترین کار» برای حکومت خواند.
پایگاه خبری واینت ۲۸ آذر گزارش داد جمهوری اسلامی پیش از جنگ ۱۲ روزه با اسرائیل، در حال تحقیق درباره توسعه نسل چهارم تسلیحات هستهای بر اساس همجوشی خالص بود.
بر پایه این گزارش، تحقیقات در ایران درباره نوعی سلاح هستهای کاملا جدید صورت گرفته که تاکنون هیچ کشوری موفق به تولید آن نشده است.
آژانس بینالمللی انرژی اتمی ۱۰ خرداد و پیش از جنگ در گزارشی محرمانه اعلام کرده بود جمهوری اسلامی پیشتر در سه مکان که مدتها تحت تحقیقات قرار داشتهاند، فعالیتهای محرمانه هستهای انجام داده است.
کمالوندی شنبه ۲۹ آذر در مصاحبه با خبرگزاری ایسنا گفت ساخت بمب هستهای سادهترین کار است، چرا که نیاز به کنترل سوخت ندارد و «به یکباره منفجر میشود»، اما ساخت یک نیروگاه اتمی که مستلزم کنترل سوخت و میزان فعل و انفعالات است، «سخت و فنی» به شمار میآید.
او افزود: «ما در موضوع هستهای به لبه قدرت رسیدیم و در مرحلهای قرار داریم که دیگر موضوع مجهولی برایمان باقی نمانده است.»
پایگاه خبری واینت ۲۸ آذر گزارش داد جمهوری اسلامی پیش از جنگ ۱۲ روزه با اسرائیل، در حال تحقیق درباره توسعه نسل چهارم تسلیحات هستهای بر اساس همجوشی خالص بود.
بر پایه این گزارش، تحقیقات در ایران درباره نوعی سلاح هستهای کاملا جدید صورت گرفته که تاکنون هیچ کشوری موفق به تولید آن نشده است.
آژانس بینالمللی انرژی اتمی ۱۰ خرداد و پیش از جنگ در گزارشی محرمانه اعلام کرده بود جمهوری اسلامی پیشتر در سه مکان که مدتها تحت تحقیقات قرار داشتهاند، فعالیتهای محرمانه هستهای انجام داده است.
کمالوندی: بازرسی از سایتها خواسته غیرمعقول است
کمالوندی در مصاحبه خود با ایسنا، خواسته آژانس برای بازرسی از تاسیسات اتمی بمبارانشده جمهوری اسلامی را «غیرمعقول» خواند.
او گفت: «ما باید تدابیری داشته باشیم و ببینیم میشود از طریق دیگر، حسابرسی مواد را انجام دهیم و به آژانس اطلاع دهیم؛ بدون اینکه بازرسها به محل مورد نظر بروند یا نه. ایدهها و روشهایی الان به ذهن ما میرسد، اما باید درباره این موضوعات مذاکره شود.»
کمالوندی افزود: «اصرار آژانس برای اینکه حتما طبق موافقتنامه پادمان که برای شرایط غیرجنگی نوشته شده، ایران اجازه دسترسی و بازرسی درباره مواد و سایتها بدهد یا به آژانس گزارش دهد، خواستهای غیرمعقول است.»
۱۷ آذر، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، گفته بود در حال حاضر از سرگیری بازرسیهای آژانس امکانپذیر نیست، زیرا «هیچ پروتکل یا دستورالعملی» برای بازرسی از تاسیسات «صلحآمیز» ایران وجود ندارد.
با اینحال رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، ۲۴ آذر اعلام کرد بازرسیهای این نهاد در ایران مجددا آغاز شدهاند، اما بازرسان هنوز به تاسیسات هستهای کلیدی نطنز، فردو و اصفهان که در حملات آمریکا در جریان جنگ ۱۲ روزه آسیب جدی دیدند، دسترسی ندارند.
رد ادعای تهران درباره تاسیسات اتمی بمبارانشده
گروسی ۲۹ آذر در مصاحبه با خبرگزاری روسی ریانووستی گفت مقامهای جمهوری اسلامی معتقدند «تاسیسات ناامن است و نمیتوان به آنجا رفت ... اما در این صورت، شما باید به بازرسان اجازه دهید تا تایید کنند که واقعا دسترسی به آنجا امکانپذیر نیست».
گروسی افزود این موضوع اکنون محور گفتوگوی آژانس با تهران است: «امیدوارم بتوانیم به میزان مشخصی از پیشرفت دست یابیم.»
پس از جنگ ۱۲ روزه، موضوع ذخایر اورانیوم غنیشده حکومت ایران به چالشی جدی برای آژانس بینالمللی انرژی اتمی تبدیل شده است.
فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت مسعود پزشکیان، مهرماه تاکید کرد اورانیوم غنیشده «در جایی مدفون شده» و دسترسی به آن وجود ندارد.
عراقچی نیز ۲۱ شهریور در مصاحبهای گفت ذخایر اورانیوم غنیشده جمهوری اسلامی «زیر آوار تاسیسات هستهای بمبارانشده» است.
گروسی در بخش دیگری از مصاحبه با ریانووستی گفت: «پیش از هر چیز، ایران چیزی بسیار فراتر از این سه تاسیسات در اختیار دارد. این سه تاسیسات از نظر بازفرآوری، تبدیل و غنیسازی اورانیوم بسیار مهم هستند، اما برنامه هستهای ایران به آنها محدود نمیشود.»
او تاکید کرد بر اساس معاهده عدم اشاعه سلاحهای هستهای (انپیتی) و موافقتنامه جامع پادمانها، تهران موظف است دسترسی به تمام تاسیسات خود را فراهم کند.
