مصداق‌های «خشونت نمادین» در آموزش و پرورش جمهوری اسلامی
یافته‌های یک پژوهش جدید در ایران ۱۰۱ مورد «خشونت نمادین» را در عناصر مختلف آموزش و پرورش جمهوری اسلامی شناسایی کرد.
یافته‌های یک پژوهش جدید در ایران ۱۰۱ مورد «خشونت نمادین» را در عناصر مختلف آموزش و پرورش جمهوری اسلامی شناسایی کرد.
بر اساس یافته‌های این پژوهش، خشونت نمادین در تمامی عناصر برنامه درسی ایران از جمله اهداف، محتوا، محیط اجرا، راهبردهای یاددهی-یادگیری و روش‌های ارزشیابی اعمال می‌شود.
این تحقیق همچنین نشان داد مدارس به‌عنوان ابزار نظام آموزشی، از طریق برنامه درسی به بازتولید نابرابری‌های فردی و اجتماعی اقدام می‌کنند.
این مطالعه با همکاری محققان دانشگاه‌های بهشتی و الزهرا انجام شد و فرشته اشکان، کوروش فتحی واجارگاه، محبوبه عارفی و مهناز اخوان تفتی در آن مشارکت داشتند.
نتایج این پژوهش در آخرین شماره فصلنامه «اندیشه‌های نوین تربیتی» دانشگاه الزهرا منتشر شد.
تعریف خشونت نمادین در محیط آموزشی
بر اساس این پژوهش، خشونت نمادین نوعی از خشونت است که با همدستی ضمنی کسانی که این خشونت بر آن‌ها اعمال می‌شود و نیز کسانی که آن را اعمال می‌کنند، به وقوع می‌پیوندد، زیرا هر دو گروه نسبت به آن آگاهی ندارند.
این خشونت «آرام و پنهان» است و در معانی درونی پذیرفته‌شده از نظر اجتماعی و فرهنگی، به‌صورت نامرئی خود را پدیدار می‌کند.
یافته‌های کلیدی پژوهش
محققان با انجام مصاحبه با ۱۵ متخصص حوزه‌های برنامه درسی، روان‌شناسی تربیتی و جامعه‌شناسی آموزش و پرورش، ۱۰۱ کد نهایی مرتبط با خشونت نمادین را شناسایی کردند که در پنج تم اصلی و ۳۶ تم فرعی طبقه‌بندی شدند.
بررسی‌ها مشخص کرد اهداف آموزشی با سویه‌های رشدی دانش‌آموزان تناسب ندارد و محتوای برنامه درسی بدون توجه به تفاوت‌های فردی طراحی شده است.
این وضعیت باعث می‌شود همه دانش‌آموزان مجبور به انطباق با یک برنامه واحد باشند.
همچنین تخریب عاطفی در فرآیند آموزش از طریق به حاشیه راندن دانش‌آموزان متفاوت، تمسخر کسانی که لهجه‌های محلی دارند و رفتارهای تبعیض‌آمیز رخ می‌دهد.
در کنار این موارد، دانش‌آموزان، معلمان و حتی مدیران از فرصت مشارکت در تصمیم‌گیری‌ها برخوردار نیستند.
نابرابری و کمبود امکانات آموزشی و پرورشی در مناطق مختلف کشور از دیگر مشکلات شناسایی شده است.
افزون بر این، به‌کارگیری روش‌های سنتی و معلم‌محور که دانش‌آموز را در موقعیتی منفعل قرار می‌دهد، همراه با شیوه‌های ارزشیابی ناکارآمد و ناعادلانه، از دیگر جلوه‌های خشونت نمادین در برنامه درسی شناسایی شده‌اند.
یکی از مهم‌ترین یافته‌های این پژوهش، وجود تفاوت چشمگیر در امکانات آموزشی مناطق مختلف کشور است.
مدارس شمال شهر با ساختمان‌های زیبا و بزرگ، کلاس‌هایی با تراکم جمعیت کمتر و خدمات بهتر در مقابل مدارس جنوب شهر با کمیت و کیفیتی بسیار محدود قرار دارند.
نقش خانواده در بازتولید نابرابری
بر اساس نتایج این تحقیق، خانواده هر کودک نوع خاصی از دانش فرهنگی را به فرزند خود منتقل می‌کند.
فرزندان طبقه مسلط از همان ابتدا دانش، مهارت، سبک ارتباطی و هنجارهای فرهنگی متفاوتی را از والدین خود دریافت می‌کنند که با سرمایه فرهنگی فرزندان طبقات پایین تفاوت دارد و مورد تشویق مدرسه است.
راهکارهای کاهش خشونت نمادین
محققان این پژوهش به دست‌اندرکاران تعلیم و تربیت در ایران پیشنهاد کردند در برنامه‌ریزی‌های درسی به ابعاد رشدی، نیازها و تفاوت‌های فردی دانش‌آموزان توجه کنند.
همچنین لزوم در نظر گرفتن قومیت‌های مختلف و خرده‌فرهنگ‌های دانش‌آموزان در تدوین برنامه‌های آموزشی مورد تاکید قرار گرفته است.
از دیگر پیشنهادهای این پژوهش، فراهم کردن فرصت برابر برای مشارکت همگان در فرآیندهای تصمیم‌گیری، ایجاد عدالت در دسترسی به امکانات آموزشی و احترام به تفاوت‌ها و ویژگی‌های فردی هر دانش‌آموز است.
کادر اجرایی و آموزشی مدارس نیز باید از روش‌های فعال تدریس استفاده کنند تا دانش‌آموزان نقش پویاتری داشته باشند.
مطالعه حاضر تاکید می‌کند که رفع خشونت نمادین در نظام آموزشی کشور مستلزم دگرگونی‌های اساسی در نگرش و عملکرد مسئولان آموزش و پرورش است.
هدف نهایی این است که مدارس از ابزار بازتولید نابرابری به مراکز عدالت آموزشی تبدیل شوند.
